Stelpboerderij
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een stelpboerderij is een traditioneel Fries boerderijtype waarbij woon- en werkruimtes onder één groot dak zijn samengebracht en dat gekenmerkt wordt door een rechthoekige plattegrond.
Omschrijving
De stelpboerderij, ook wel stelp of stelphoeve genoemd, vindt zijn oorsprong in Friesland en was met name populair tussen 1890 en 1940. Het is een van de meest voorkomende traditionele boerderijtypen in deze provincie. Dit type boerderij ontstond in de 17e eeuw en was goedkoper om te bouwen dan de oudere kop-hals-rompboerderij, mede doordat alle functies onder één dak zijn ondergebracht. De opzet van de Friese stelpboerderij is gebaseerd op de Noord-Hollandse stolpboerderij. Een belangrijk verschil is echter de plattegrond: de stelpboerderij heeft een rechthoekige plattegrond, terwijl de stolpboerderij veelal vierkant is. Bij de stelpboerderij liggen de woonvertrekken, en soms een melkkelder, direct achter de voorgevel. Het woon- en bedrijfsgedeelte is vaak gescheiden door een brandmuur. Jongere stelpboerderijen hebben soms dakkapellen boven het woongedeelte.
Verschil met stolpboerderij
Hoewel de namen stelp- en stolpboerderij op elkaar lijken en beide typen geïnspireerd zijn door de Noord-Hollandse stolp, zijn er duidelijke verschillen. De stolpboerderij, voornamelijk te vinden in Noord-Holland, heeft een vierkante plattegrond en een piramidevormig dak. De stelpboerderij, geconcentreerd in Friesland, heeft daarentegen een rechthoekige plattegrond en een schilddak. De langere, rechthoekige vorm van de stelp bood ruimte voor meer gebinten, wat aansloot bij de behoefte aan grotere boerderijen voor de Friese zuivelproductie.
Constructie en indeling
De stelpboerderij brengt woon- en werkruimtes samen onder één groot dak. De constructie van het bedrijfsgedeelte is vergelijkbaar met die van kop-hals-rompboerderijen, waarbij hoge dekbalkgebinten het kolossale schuurdak dragen. De koestal bevindt zich meestal tegen de woonvertrekken aan, in plaats van de gehele zijbeuk te beslaan zoals soms bij kop-hals-rompboerderijen. Kenmerkend voor veel stelpboerderijen is de melkkelder, vaak gelegen onder het woongedeelte, met daarboven een opkamer die iets hoger ligt.
Vergelijkbare termen
Kop-hals-rompboerderij
Gebruikte bronnen: