Neoplasticisme
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Neoplasticisme, ook bekend als Nieuwe Beelding, is een kunsttheorie en -stijl, voortgekomen uit de Nederlandse kunstbeweging De Stijl, die streeft naar een zuivere, abstracte weergave van de werkelijkheid door het gebruik van elementaire vormen zoals rechte lijnen, rechte hoeken en primaire kleuren, aangevuld met zwart, wit en grijs.
Omschrijving
Neoplasticisme, een term bedacht door Piet Mondriaan, ontstond rond 1917 gelijktijdig met en binnen de kunstbeweging De Stijl, die in Nederland werd opgericht door onder anderen Theo van Doesburg en Piet Mondriaan. De theorie achter het neoplasticisme beoogde een universele en harmonieuze kunst te creëren, vrij van subjectieve emoties en figuratieve weergaven. Dit werd nagestreefd door het visuele vocabulaire te beperken tot de meest essentiële elementen: uitsluitend horizontale en verticale lijnen, rechte hoeken, de primaire kleuren (rood, geel, blauw) en de 'niet-kleuren' zwart, wit en grijs. De structuur van de gebruikte materialen mocht hierbij niet herkenbaar zijn (dematerialisering). De beweging was mede een reactie op de chaos van de Eerste Wereldoorlog en zocht naar orde en harmonie. Hoewel neoplasticisme vooral geassocieerd wordt met schilderkunst, had het ook invloed op andere disciplines, waaronder architectuur en design, waarbij functionaliteit en esthetiek samenkomen in strakke, geometrische vormen. De theorie van het neoplasticisme was idealistisch en had in de architectuur de ambitie om een uitzicht op een betere toekomst te bieden. Architecten binnen De Stijl, zoals J.J.P. Oud en Gerrit Rietveld, probeerden de principes van het neoplasticisme toe te passen in hun ontwerpen, wat leidde tot innovatieve architectuur met strakke lijnen, platte daken en een beperkt kleurgebruik, hoewel de strikte toepassing van de schilderkunstige principes in de bouwkunst soms frictie veroorzaakte met praktische eisen.
Invloed op architectuur
De principes van het neoplasticisme, zoals abstractie, geometrische vormen, het gebruik van primaire kleuren en het opheffen van onderscheid tussen binnen en buiten, beïnvloedden de architectuur van De Stijl. Architecten als Gerrit Rietveld en J.J.P. Oud pasten deze ideeën toe in hun ontwerpen. Bekende voorbeelden zijn het Rietveld Schröderhuis in Utrecht en Café De Unie in Rotterdam (replica). De invloed van De Stijl en neoplasticisme strekte zich uit tot in het functionalisme en het Nieuwe Bouwen, en inspireerde architecten wereldwijd, waaronder Ludwig Mies van der Rohe.
Vergelijkbare termen
De Stijl
Gebruikte bronnen: