Gewelfmetselen
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Gewelfmetselen is het metselen van een gebogen constructie, een gewelf, die dient als overspanning van een ruimte.
Omschrijving
Een gewelf is een gebogen, schaalvormige constructie die voornamelijk wordt toegepast om ruimtes te overdekken, zoals in kerken, kelders, kasteelzalen of bij bruggen. Het is oorspronkelijk een metselwerktechniek waarbij stenen in een boogvorm worden geplaatst. De Romeinen pasten dit al toe en gebruikten hierbij houten hulpconstructies, formelen genoemd. Op deze formelen metselden zij bogen die samen met ribben een netwerk vormden dat vervolgens werd opgevuld. De constructie van een gemetseld gewelf vereist doorgaans het gebruik van een formeel. Dit is een tijdelijke ondersteuning die de stenen op hun plaats houdt totdat de constructie zelf stabiel is. Deze stabiliteit wordt bereikt doordat de neerwaartse kracht de stenen samendrukt nadat de sluitsteen is geplaatst en de mortel is uitgehard. Bij ribgewelven worden vaak alleen de ribben ondersteund door het formeel, terwijl voor de gewelfvlakken kleinere, losse formelen worden gebruikt tijdens het metselen. Er zijn echter ook methoden waarbij zonder formeel wordt gemetseld, zoals in de Byzantijnse bouwkunst, waarbij de stenen zo worden geplaatst dat ze elkaar tijdens de bouw in evenwicht houden. Het metselen van gewelven wordt gezien als een gespecialiseerd ambacht dat specifieke technieken en materialen vereist, zoals speciale mortelsamenstellingen.
Soorten gewelven en gerelateerde termen
Er bestaan diverse soorten gewelven, zoals het tongewelf, kruisgewelf, kruisribgewelf, kloostergewelf, muldengewelf, spiegelgewelf, netgewelf en stergewelf. Belangrijke onderdelen van een gewelf zijn de kruin (het hoogste punt), gewelfvlakken of gewelfvelden (de ingesloten vlakken), de sluitsteen of gewelfsleutel (de middelste steen bovenaan) en de geboorte of aanzetlijn (waar het gewelf begint). De gebogen lijn van een gewelf wordt de welflijn genoemd. Een formeel is de hulpconstructie die nodig is voor de bouw van een gewelf of boog. Het verwijderen van dit formeel na voltooiing van de constructie heet ontcenteren.
Vergelijkbare termen
Boogconstructie
Gebruikte bronnen: