Nonius
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een nonius is een secundaire schaalverdeling die ten opzichte van een vaste hoofdschaal verschoven kan worden, om zo nauwkeurigere metingen mogelijk te maken.
Omschrijving
De nonius is een hulpmiddel om de aflezing van een meetinstrument met een vaste schaal, zoals een schuifmaat, nauwkeuriger te maken dan met het oog mogelijk zou zijn. Het principe berust erop dat een lengte van bijvoorbeeld 9 millimeter op de nonius is verdeeld in 10 gelijke delen. Elk deel op de nonius is daardoor iets kleiner (0,9 mm) dan een millimeter op de hoofdschaal. Door te kijken welk streepje op de noniusschaal precies samenvalt met een streepje op de hoofdschaal, kan een meting tot op tienden of zelfs honderdsten van een millimeter nauwkeurig worden afgelezen.
Toepassingen in de bouw en techniek
Het noniusprincipe wordt toegepast in diverse meetinstrumenten, waaronder schuifmaten, micrometers, sextanten, theodolieten en waterpastoestellen. In de bouw wordt een schuifmaat met nonius bijvoorbeeld gebruikt voor het meten van binnen- en buitenmaten, diepte, scheluwte, rechtlijnigheid van voegen en niveauverschillen. Digitale schuifmaten, die de aflezing op een scherm tonen, verminderen de kans op afleesfouten.
Aflezen van een nonius
Bij het aflezen van een meetinstrument met nonius kijkt men eerst naar de nullijn van de nonius om het aantal hele millimeters op de hoofdschaal te bepalen. Vervolgens zoekt men welk streepje op de noniusschaal exact samenvalt met een streepje op de hoofdschaal. De waarde van dit samenvallende streepje op de nonius geeft het decimale deel van de meting aan. De nauwkeurigheid van de aflezing hangt af van de verdeling van de noniusschaal, die bijvoorbeeld 1/10e, 1/20e of 1/50e millimeter kan zijn.
Vergelijkbare termen
Schuifmaat
Gebruikte bronnen: