Maatverhouding
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
De maatverhouding, ook wel proportie genoemd, beschrijft de relatie tussen de afmetingen van verschillende onderdelen van een bouwwerk of ontwerp, gebaseerd op esthetische en functionele principes.
Omschrijving
Maatverhouding is een essentieel concept in de architectuur en bouwkunde. Het zorgt voor een harmonieuze en logische samenhang tussen de afmetingen van diverse elementen, zoals ruimtes, gevels, ramen en deuren, en de relatie tussen het gebouw en zijn omgeving. Al in de klassieke architectuur werd veel waarde gehecht aan evenwichtige verhoudingen, voortgebracht door 'proportio'. Dit houdt in dat een vastgestelde maateenheid wordt gebruikt om de onderdelen op elkaar en op het totaal af te stemmen. Zonder dit principe kon een tempel bijvoorbeeld geen doordacht ontwerp hebben. In de classicistische architectuur van de 17e eeuw was het gebruik van zuivere maatverhoudingen van groot belang in het streven naar perfecte schoonheid, gebaseerd op theorieën die teruggaan tot Vitruvius. Het bepalen van de hoofdmaten van een gebouw is hierbij doorslaggevend; de detaillering, zoals de plaatsing van vensters, is een invulling van deze vastgestelde vorm. Een proportieschema is daarmee eerder een verdeling van hoofdmaten in kleinere onderdelen dan een optelsom van detailmaten.
Toepassingen en principes
Maatverhoudingen in de architectuur worden vaak bepaald door wiskundige principes, zoals de gulden snede. Deze ratio, die al in de klassieke oudheid werd toegepast, speelt een belangrijke rol bij het ontwerpen en bouwen en is terug te vinden in talloze verhoudingen, bijvoorbeeld in het Parthenon in Athene. Ook in de renaissancekunst en -architectuur was de gulden snede nadrukkelijk aanwezig, voortkomend uit het navolgen van de klassieken. Naast de gulden snede werden in de classicistische architectuur ook andere getalsverhoudingen als belangrijk beschouwd, zoals 3:4, 2:3, 3:5 en 1:2, die gerelateerd waren aan muzikale intervallen. Een ander principe is de 'menselijke maat', waarbij gebouwen worden afgestemd op de maten van een mens, zoals Le Corbusier deed met zijn Modulor-systeem, eveneens gebaseerd op de gulden snede. Dom Hans van der Laan ontwikkelde een verhoudingenleer gebaseerd op het plastische getal en de verhouding 1:7 voor nabijheid. Het doel van goede maatverhoudingen kan bijdragen aan de visuele balans en, in sommige gevallen, aan de duurzaamheid door efficiënt ruimte- en materiaalgebruik.
Vergelijkbare termen
Gulden snede
Gebruikte bronnen: