Cenacula
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Cenacula waren appartementen of woonruimtes op de bovenverdiepingen van Romeinse insulae (meerdere verdiepingen tellende woongebouwen), voornamelijk bewoond door de middenklasse en armere bevolking.
Omschrijving
Het woord 'cenaculum' (enkelvoud) komt oorspronkelijk van het Latijnse woord voor 'maaltijd' (cena), wat suggereert dat de term oorspronkelijk verwees naar een eetkamer, vaak gelegen op een bovenverdieping. Later ontwikkelde de betekenis zich tot het aanduiden van een heel appartement of woonruimte op de hogere verdiepingen van een insula. Insulae waren karakteristiek voor dichtbevolkte Romeinse steden zoals Rome en Ostia, en boden huisvesting aan het grootste deel van de bevolking die zich geen luxueuze domus (vrijstaand huis) kon veroorloven. Op de begane grond van een insula bevonden zich meestal winkels (tabernae) of werkplaatsen. De cenacula hierboven varieerden in grootte en kwaliteit. De appartementen op de eerste verdieping waren vaak ruimer en beter uitgerust, soms met meerdere kamers, balkons en in sommige gevallen zelfs stromend water. Hoe hoger men in de insula kwam, hoe kleiner, eenvoudiger en minder comfortabel de woonruimtes doorgaans werden. De bovenste verdiepingen konden bestaan uit kleine kamers ('cellae') en waren het minst duur, waardoor ze aantrekkelijk waren voor de armste bewoners. Toegang tot de cenacula ging via trappenhuizen, die soms smal waren. De bouw van insulae maakte efficiënt gebruik van de beperkte en dure ruimte in de stad.
Bouw en Materialen
Romeinse insulae, en daarmee de cenacula, werden gebouwd met materialen zoals baksteen, hout en beton (opus caementicium). Hoewel sommigen insulae stevig gebouwd waren, konden ze, mede door snelle en soms minder zorgvuldige bouw, ook van slechte kwaliteit zijn. Dit leidde soms tot instortingen en brandgevaar, een risico dat groter was op de hogere verdiepingen door de constructie en gebruikte materialen. Keizers stelden uiteindelijk hoogtelimieten in voor insulae om de veiligheid te verbeteren.
Verschil met Domus
In tegenstelling tot de cenacula in insulae, die huurwoningen waren voor de gewone bevolking, was een domus een vrijstaand huis bewoond door rijkere Romeinen. Domus waren luxueuzer, vaak met een atrium (binnenplaats), en boden meer ruimte en privacy dan de appartementen in een insula.
Gebruikte bronnen: