Wierde
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een wierde is een kunstmatig opgeworpen heuvel in laaggelegen, overstromingsgevoelige gebieden, die dient als woonplaats en toevluchtsoord bij hoogwater.
Omschrijving
Wierden, ook wel bekend als terpen in Friesland, werden door de vroegere bewoners van kust- en riviergebieden aangelegd ter bescherming tegen periodieke overstromingen. Ze fungeerden als veilige woonplekken voor mens en dier. De aanleg begon reeds in de IJzertijd, rond 600 v. Chr., vaak op natuurlijke verhogingen zoals kreekruggen. De heuvels werden geleidelijk opgehoogd met materialen zoals kleizoden, mest, en afval, waardoor ze met de stijging van de zeespiegel konden meegroeien. Naast woonfunctie konden wierden ook dienen als locatie voor handel of religieuze activiteiten. Met de komst van dijken rond de 12e eeuw verloren wierden hun primaire functie als noodzakelijke bescherming tegen hoogwater. Desondanks zijn veel wierden bewaard gebleven en vormen ze een belangrijk onderdeel van het cultuurlandschap, met name in Groningen en Friesland, en zijn ze soms aangemerkt als archeologisch rijksmonument.
Ontstaan en opbouw
Wierden ontstonden in gebieden die regelmatig overstroomden, zoals kwelders langs de Waddenzee en aan grote rivieren. Ze werden aangelegd vanaf ongeveer 600 v. Chr.. Aanvankelijk werden ze opgeworpen op bestaande hogere delen in het landschap, zoals oeverwallen of kreekruggen. De opbouw vond plaats door het ophopen van verschillende materialen, waaronder kleizoden (die goed bestand waren tegen water), huisvuil, en dierlijke mest. Dit proces van ophoging duurde voort, waardoor de wierden in de loop der tijd groeiden en bijdroegen aan de vorming van het landschap. In tijden van zeespiegelstijging moesten wierden verder worden verhoogd of verlieten bewoners de wierde.
Vorm en indeling
Dorpswierden, waarop meerdere boerderijen en huizen stonden, kenden verschillende vormen. Radiale wierden hadden vaak boerderijen in een kring rondom het hoogste punt, met de achterzijde gericht naar buiten. Daaromheen lagen de landerijen in een radiale structuur. In het midden van de wierde bevond zich veelal een dobbe, een poel met zoet water. Rechthoekige wierden werden aangelegd rond parallelle straten met dwarsverbindingen. Dit type was vaak eenvoudiger uit te breiden.
Vergelijkbare termen
Terp
Gebruikte bronnen: