Waterspuwer
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een waterspuwer, ook wel gargouille genoemd, is een uitmonding van een goot, vergaarbak of waterbekken, vaak in de vorm van een gebeeldhouwde figuur, die dient om regenwater van een gebouw af te voeren en zo schade aan de gevel te voorkomen.
Omschrijving
Waterspuwers zijn architectonische elementen die al sinds de oudheid worden toegepast, maar vooral bekend zijn geworden door hun veelvuldige gebruik in de gotische architectuur, met name bij kerken en kathedralen. Ze hebben zowel een functionele als een decoratieve rol. De primaire functie is het gecontroleerd afvoeren van hemelwater, zoals regen, van daken en goten, om te voorkomen dat het water langs de gevel stroomt en schade veroorzaakt. Door het water weg te spuwen, blijft de gevel droger en wordt vervuiling verminderd. Naast deze praktische functie dragen waterspuwers in hoge mate bij aan de esthetiek van een gebouw. Ze worden vaak gebeeldhouwd in diverse vormen, zoals mythologische wezens, dieren, monsters of groteske figuren, en bijna geen twee waterspuwers zijn hetzelfde. Dit maakte ze tot een vorm van toegepaste beeldhouwkunst. In de middeleeuwen werden uitstekende spuwers soms vormgegeven als dierlijke of duivelse monsters. Tegenwoordig worden waterspuwers soms nog toegepast als eenvoudige uitlopen of als noodafvoer.
Materialen en Toepassing
Traditioneel werden waterspuwers vaak uit steen gehouwen, zoals natuursteen. Voorbeelden hiervan zijn de hardstenen spuwers die onder meer in de Kempische bouwstijl voorkomen. Tegenwoordig kunnen waterspuwers ook gemaakt zijn van andere materialen zoals metaal of kunststof. Ze worden geplaatst aan de dakrand of bij goten. Bij gebouwen met vergaarbakken kan een waterspuwer dienen als overloop of 'verklikker' om aan te geven dat de hemelwaterafvoer verstopt is. Hoewel veel historische waterspuwers hun originele functie als waterafvoer hebben verloren door de installatie van regenpijpen, blijven ze vaak behouden vanwege hun decoratieve waarde. Moderne toepassingen omvatten onder andere het gebruik van waterspuwers in systemen voor bovengrondse afvoer van hemelwater, waarbij het water via de spuwer op bestrating stroomt en verder wordt geleid. Waterspuwers kunnen ook onderdeel zijn van waterornamenten en fonteinen.
Terminologie en Etymologie
De term 'waterspuwer' wordt ook aangeduid met het Franse woord 'gargouille' (en het Engelse 'gargoyle'). Het woord 'gargouille' is afgeleid van klanknabootsende wortels die verband houden met de keel en gorgelen, wat verwijst naar het uitspuwen van water. In bredere zin kan 'spuwer' verwijzen naar elke uitmonding van een goot, vergaarbak, rond raam of waterbekken die water afvoert. Soms wordt de term ook gebruikt voor bouwornamenten ter verfraaiing van het einde van een goot. Bij antieke gebouwen werd de 'dakgoot' zelf soms 'sima' genoemd en kon deze versierd zijn met waterspuwers, bijvoorbeeld in de vorm van leeuwenkoppen.
Vergelijkbare termen
Dakgoot
Gebruikte bronnen: