Spaarveld
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een spaarveld is een ondiepe, blinde nis of verdiept veld in een muur, die oorspronkelijk werd aangebracht om materiaal uit te sparen en tevens diende als gevelversiering.
Omschrijving
Spaarvelden, ook wel spaarnissen of blinde velden genoemd, zijn ondiepe uitsparingen in metselwerk. Ze werden traditioneel gebruikt om het gebruik van baksteen te verminderen, met name in periodes dat baksteen duurder was. Naast deze economische functie hadden spaarvelden ook een esthetische waarde; ze doorbreken het vlak van een gevel en kunnen worden verlevendigd met bijvoorbeeld siermetselwerk. Spaarvelden komen vaak voor boven elkaar op kerktorens en zijn dan onderdeel van de geledingen van de toren. De bovenkant van een spaarveld is vaak afgewerkt met een boog, zoals een rondboog of spitsboog, of een boogfries. Hoewel spaarvelden blind zijn, kunnen er in sommige gevallen vensters of andere openingen in geplaatst zijn. De term 'spaarnis' wordt soms gebruikt, met name bij Romeinse architectuur waar de bovenzijde vaak recht of met een boogfries is afgewerkt, terwijl bij latere stijlen zoals de Gotiek vaker één boog wordt toegepast en men dan eerder van een spaarnis spreekt. Spaarvelden kunnen ook voorkomen als verdiepte panelen of velden in andere bouwelementen zoals pilasters, pinakels of grafzerken.
Toepassing en stijlperioden
Spaarvelden zijn door de geschiedenis heen in verschillende bouwstijlen toegepast. Ze zijn kenmerkend voor de Romaanse bouwstijl (ca. 1000-1300), waar ze vaak voorkomen met rondboogjes en in combinatie met lisenen. Ook in de Romanogotiek, een overgangsstijl tussen Romaans en Gotiek die vooral in Groningen voorkomt, spelen spaarvelden een belangrijke rol, vaak gevuld met vlechtwerk of met hoge, ondiepe blinde nissen. In de Gotiek komen spaarvelden eveneens voor, waarbij de bovenzijde vaak met een enkele boog (rond-, korf- of spitsboog) is afgesloten. De toepassing van spaarvelden was niet altijd puur economisch; in bijvoorbeeld de Hanzegotiek droegen ze bij aan de levendigheid van het gevelbeeld. In de 19e-eeuwse neorenaissance werden spaarvelden samen met andere elementen zoals metselpatronen en boogfriezen gebruikt ter verfraaiing van gevels.
Vergelijkbare termen
Bufferzone
Gebruikte bronnen: