Lijstgevel
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een lijstgevel is een gevel die aan de bovenzijde wordt afgesloten door een over de hele breedte doorlopende horizontale kroonlijst.
Omschrijving
De lijstgevel kenmerkt zich door de horizontale beëindiging aan de bovenzijde, gevormd door een kroonlijst. Deze lijst kan eenvoudig recht zijn, maar ook geprofileerd of gedecoreerd, soms zelfs zwaar gedecoreerd. Bovenop de kroonlijst is soms nog een verhoging mogelijk, zoals een attiek, balustrade of een kuif. De lijstgevel komt voor sinds de 17e eeuw, oorspronkelijk vaak in combinatie met pilastergevels bij grote, dubbele herenhuizen. In de 18e eeuw werd de rechte lijstgevel met een attiek populair, ook voor smallere huizen. De 18e eeuw toonde een grote variëteit aan lijstgevels. In de 19e eeuw werd de lijstgevel, met name de eenvoudige houten kroonlijst, zeer populair, mede als economische vervanging van andere geveltypen. Het is een veelvoorkomend geveltype, vooral in steden zoals Amsterdam.
Varianten en Toepassing
Varianten van de lijstgevel zijn onder meer de verhoogde lijstgevel, waarbij de lijst wordt omhoog gebogen om het dak aan het oog te onttrekken, en de ingezwenkte lijstgevel, waarbij de bovenlijst smaller is dan de basis. De lijstgevel kan ook voorzien zijn van een groot driehoekig fronton, geïnspireerd op classicistische voorbeelden. Dit geveltype werd veel toegepast bij zowel brede herenhuizen als smallere stadswoningen en pakhuizen. Het was in de 19e eeuw ook een populaire en relatief goedkope oplossing om oudere geveltypen te vervangen.
Historische context
De lijstgevel kent een rijke geschiedenis. Vroege voorbeelden dateren uit de 17e eeuw. De populariteit nam toe na de bouw van classicistische gebouwen met lijstgevels, zoals het stadhuis op de Dam. In de 18e eeuw ontwikkelden zich diverse varianten. De 19e eeuw kenmerkt zich door de wijdverbreide toepassing van de lijstgevel, vaak met eenvoudige houten kroonlijsten. Dit type gevel heeft het stadsbeeld van veel historische binnensteden mede bepaald.
Vergelijkbare termen
Kroonlijst
Gebruikte bronnen: