Kruisbasiliek
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een kruisbasiliek is een kerkgebouw waarbij het middenschip in lengte de dwarsbeuken overschrijdt en de plattegrond de vorm van een kruis heeft.
Omschrijving
De kruisbasiliek is een veelvoorkomende bouwvorm voor katholieke kerken, in gebruik sinds de romaanse periode. De plattegrond is duidelijk herkenbaar als een kruis door de aanwezigheid van een langwerpig hoofdschip en een dwarsschip (transept). Dit dwarsschip vormt de dwarsbalk van het kruis. Vaak is aan het einde van het gebouw een apsis of koor te vinden.
Onderscheid met andere kerktypen
Een kerk zonder dwarsbeuk of met een rechthoekige plattegrond wordt een zaalkerk genoemd. Bij een kruisbasiliek overtreft het middenschip in lengte de dwarsbeuken. Er bestaat ook een variant met een Grieks kruis, waarbij de armen van gelijke lengte zijn. Dit type plattegrond werd vooral toegepast bij protestantse kerken om een centralere opstelling rond de preekstoel mogelijk te maken. Een basiliek als bouwvorm onderscheidt zich van een pseudobasiliek, waarbij het transept (dwarsschip) minder hoog is dan het middenschip.
Architectonische kenmerken
Kruisbasilieken kunnen gebouwd zijn in diverse bouwstijlen, zoals neogotiek of neoromaans. Kenmerkende elementen kunnen onder meer een vieringstoren boven de kruising van het middenschip en het dwarsschip omvatten. De bouwmaterialen variëren, maar baksteen en natuursteen worden veel toegepast. Binnen kunnen elementen zoals graatgewelven, rondboogvensters en glas-in-loodramen aanwezig zijn.
Vergelijkbare termen
Basiliek
Gebruikte bronnen: