Basiliek
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een basiliek is een bouwvorm, oorspronkelijk uit de klassieke oudheid, gekenmerkt door een langwerpige plattegrond met een verhoogd middenschip dat via vensters licht ontvangt boven de lagere zijbeuken, en gescheiden wordt door zuilen of pijlers. Daarnaast is 'basiliek' in de Rooms-Katholieke Kerk een eretitel, verleend door de paus, die losstaat van de architectonische vorm.
Omschrijving
De basiliek vindt haar oorsprong in de Romeinse oudheid, waar de 'basilica' een openbaar gebouw was voor functies als markthal, beursgebouw of rechtszaal. Deze gebouwen hadden doorgaans een rechthoekige vorm met een hoger middendeel voorzien van ramen (lichtbeuk) en zijbeuken, vaak met een halfronde uitbouw (apsis) aan het einde. Na de legalisering van het christendom in de 4e eeuw namen christenen dit bouwtype over voor kerken, omdat het geschikt was voor het ontvangen van grote groepen gelovigen. Vroegchristelijke basilieken bevatten vaak een schip met twee of meer zijbeuken en een apsis. In de romaanse en gotische periode werden hier soms gewelven en een transept (dwarsbeuk) aan toegevoegd, wat resulteerde in kruisbasilieken. Het concept van de basiliek, met de nadruk op de lengterichting, bleef bepalend voor de ontwikkeling van kerkgebouwen in de Westerse kerk.
Basiliek als eretitel
Naast de bouwkundige betekenis is 'basiliek' ook een eretitel die door de paus wordt toegekend aan specifieke rooms-katholieke kerkgebouwen met een bijzondere betekenis. Dit kan te maken hebben met hun historische belang, de aanwezigheid van een belangrijk reliek, of hun functie als bedevaartsoord. Er wordt onderscheid gemaakt tussen 'basilica maior' (grote basilieken, voornamelijk in Rome) en 'basilica minor' (kleine basilieken). Een kerk met de titel basilica minor heeft recht op specifieke onderscheidingstekens, zoals het voeren van het pauselijk wapen, de pauselijke sleutels in het zegel, een conopeum (een soort parasol) en een tintinnabulum (een klokje).
Pseudobasiliek
Een verwante bouwvorm is de pseudobasiliek. Dit is een meerschepige kerk waarvan het middenschip weliswaar hoger kan zijn dan de zijschepen, maar waarbij het middenschip geen vensters heeft boven de daken van de zijbeuken. Hierdoor is er geen sprake van een lichtbeuk en is de lichtinval in het middenschip beperkter dan bij een basiliek.
Vergelijkbare termen
Kathedraal
Gebruikte bronnen: