Koepel
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een koepel, ook wel dom genoemd, is een architectonisch element in de vorm van een halve bol, halve ellipsoïde of uivorm, dat dient als overkapping voor een ruimte die rond, vierkant of veelhoekig kan zijn.
Omschrijving
Koepels zijn constructies die worden gebruikt als dak of gewelf en die zich kenmerken door hun bolvormige structuur. Ze worden toegepast boven diverse soorten ruimtes en gebouwen, waaronder kerken, moskeeën en monumentale bouwwerken. De grondslag van een koepel kan variëren van een cirkel of ellips tot een vierkant of veelhoek. De constructie van een koepel vereist nauwkeurige berekeningen voor de krachtenverdeling, waarbij het gewicht gelijkmatig moet worden verdeeld over de onderliggende muren of zuilen. Een constructie die tussen de open ruimte en de koepel wordt geplaatst, wordt een koepeltrommel of tamboer genoemd. Om de koepel aan de binnenzijde te belichten, wordt soms een tamboer met vensters gebruikt, een ronde opening (oculus) gemaakt, of een torentje met ramen op de opening geplaatst.
Geschiedenis en Toepassing
Koepels worden al lange tijd in de bouwkunst gebruikt. De Romeinen waren meesters in het bouwen van koepels, zoals te zien is bij het Pantheon in Rome. Tijdens de Middeleeuwen werd de koepelvorm in het Westen minder frequent toegepast, maar de techniek herleefde tijdens de Renaissance, met de koepel van de domkerk in Florence als bekend voorbeeld. Koepels kunnen verschillende culturele en symbolische betekenissen dragen. Tegenwoordig worden koepels niet alleen in traditionele gebouwen gevonden, maar ook in moderne constructies zoals sportstadions, planetaria en musea, waar ze grote overspanningen zonder tussenliggende steunpunten mogelijk maken. Ook in meer tijdelijke of specifieke constructies zoals geodetische koepels en lichtkoepels worden ze toegepast.
Constructie en Materialen
De constructie van een koepel kan complex zijn, met name de overgang van een ronde koepel naar een vierkante of veelhoekige onderbouw. Historisch werden koepels gebouwd met materialen zoals steen, baksteen of beton. Moderne koepels kunnen worden geconstrueerd uit staal, hout of zelfs glasvezelversterkte kunststoffen, afhankelijk van het type en de toepassing. Geodetische koepels, bijvoorbeeld, zijn zelfdragend en kunnen met een minimum aan materiaal een maximaal volume overspannen. Hout wordt hierbij soms verkozen vanwege het geringe eigen gewicht en de geschiktheid om drukkrachten op te vangen.
Vergelijkbare termen
Gewelf
Gebruikte bronnen: