Kerkkoepel
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een kerkkoepel is een koepelvormige overkapping die wordt toegepast in kerkgebouwen, vaak boven het centrale deel van de kerk, zoals de viering of het schip.
Omschrijving
Een koepel is een architectonisch element in de vorm van een halve bol, een halve ellipsoïde of uivorm. Koepels worden meestal op het dak van een gebouw geplaatst, of kunnen in sommige gevallen het gehele gebouw vormen. Binnen de kerkarchitectuur is een koepel een kenmerkende overspanning. Een kerkgebouw waarbij het schip wordt overdekt door een koepelvormige kap wordt een koepelkerk genoemd, dikwijls uitgevoerd als centraalbouw. Specifiek een koepel boven de kruising of viering van de kerk wordt een kruiskoepelkerk genoemd. De constructie van koepels, zeker grote exemplaren, was historisch gezien een aanzienlijke architectonische uitdaging, waarbij de krachten gelijkmatig verdeeld moesten worden over de onderliggende structuur. Er zijn in het verleden ook structurele problemen met kerkkoepels vastgesteld, die versteviging vereisten.
Architectuur en Voorbeelden
Koepelkerken komen veelvuldig voor in diverse bouwstijlen, waaronder de Byzantijnse architectuur, Renaissance en Barok. In de westerse architectuur werden ze voor het eerst gebouwd tijdens de Renaissance. Na de Reformatie nam de behoefte aan centraliserende kerken toe, die vaak van een koepel werden voorzien. Bekende voorbeelden van koepelkerken zijn te vinden in Nederland, zoals de Koepelkerk in Willemstad (de eerste in de Noordelijke Nederlanden speciaal voor protestantse diensten) en historische kerken zoals de Ronde Lutherse Kerk in Amsterdam. Ook internationaal zijn er beroemde koepelkerken, zoals de Sint-Pietersbasiliek in Vaticaanstad. Soms wordt een koepel bekroond met een lantaarn, een opengewerkte structuur bovenop. In sommige regio's, zoals aan de Costa Blanca in Spanje, zijn kerkkoepels met blauw geglazuurde tegels een opvallend architectonisch kenmerk, beïnvloed door Moorse bouwstijlen.
Constructie
De bouw van grote koepels was in het verleden een complex proces. Renaissancekoepels konden bijvoorbeeld worden opgetrokken met horizontale lagen baksteen, waarbij verticale bakstenen in een visgraatpatroon werden gelegd om een zelfdragende structie te creëren zonder bekisting. Dit vereiste precieze berekeningen van de krachtenverdeling om het gewicht over de dragende muren of zuilen te verdelen. Materialen die traditioneel voor koepels werden gebruikt, zijn onder meer steen en baksteen, terwijl in moderne constructies ook staal en glas worden toegepast.
Vergelijkbare termen
Koepelgewelf
Gebruikte bronnen: