Gradierwerk
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een gradierwerk is een bouwwerk, vaak een lange, hoge wand van houten frames gevuld met sleedoorn- of strooien takkenbossen, oorspronkelijk gebruikt om het zoutgehalte van pekelwater te verhogen door natuurlijke verdamping.
Omschrijving
Oorspronkelijk dienden gradierwerken, ook wel zoutwerken genoemd, in de 16e eeuw om water met een te lage zoutconcentratie geschikt te maken voor zoutziederijen. Het zoute water werd bovenaan het gradierwerk gepompt en sijpelde vervolgens langzaam door de takkenbossen naar beneden. Door blootstelling aan wind en zonlicht verdampte een deel van het water, waardoor de zoutconcentratie in het opgevangen water toenam. Dit 'gegradueerde' water kon daarna efficiënter worden ingekookt om keukenzout te winnen, wat brandstof bespaarde. Naast het verhogen van de zoutconcentratie, bleven er ook onzuiverheden zoals kalk achter op de takken, wat resulteerde in een zuiverder zoutoplossing. Tegenwoordig worden veel gradierwerken aangetroffen in kuuroorden, waar de zoute lucht, vergelijkbaar met zeelucht, een positief effect zou hebben op de luchtwegen.
Constructie en werking
Een gradierwerk bestaat uit een houten constructie, vaak een metershoge 'muur' of toren, gevuld met bundels fijne takken, traditioneel van sleedoorn ('Schwartzdorn') of stro. Het gebruik van sleedoorn bleek beter dan stro omdat het zijn stevigheid beter behoudt. Zoutwater wordt naar de top van het bouwwerk getransporteerd, soms met behulp van een windmolen, en stroomt dan over de takkenbossen naar beneden. De grote oppervlakte van de takken bevordert de verdamping van water door wind, zon en droge lucht, waardoor de zoutconcentratie in het resterende water toeneemt. Naast de verdamping worden ook mineralen zoals kalk op de takken afgezet, waardoor de pekel zuiverder wordt. De takken moeten na verloop van tijd worden vervangen vanwege de afgezette mineralen. In het bouwwerk zijn soms poortjes opgenomen voor onderhoud en toegankelijkheid.
Toepassing en voordelen
Oorspronkelijk was de hoofdfunctie van een gradierwerk het verhogen van de zoutconcentratie in water om het zoutwinningsproces in zoutziederijen efficiënter te maken. Tegenwoordig worden veel gradierwerken voornamelijk gebruikt in kuuroorden. De zoute lucht rond een gradierwerk, die ontstaat door de verdamping van zoutwater, wordt ingeademd voor een heilzaam effect op de luchtwegen. Dit kan verlichting bieden bij aandoeningen zoals astma, bronchitis en hooikoorts. De zoutnevel werkt verzachtend, verlichtend en kan helpen de luchtwegen te openen. Daarnaast kan de lucht onzuiverheden opnemen en zo gezonder worden geacht. Het klimaat nabij een gradierwerk wordt vergeleken met zeelucht en is ideaal voor openluchtinhalatie.
Vergelijkbare termen
Zouttoren
Gebruikte bronnen: