Waterrad
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een waterrad is een constructie die de energie van stromend of vallend water omzet in een roterende beweging, voornamelijk gebruikt om werktuigen aan te drijven.
Omschrijving
Waterraderen zijn al eeuwen in gebruik om waterkracht te benutten voor diverse toepassingen, zoals het aandrijven van molens, zagerijen of smederijen. De werking berust op het principe dat water tegen schoepen of in bakken van een wiel duwt, waardoor dit gaat draaien. De rotatie-energie kan vervolgens worden overgebracht op machines. Er wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende typen waterraderen op basis van de manier waarop het water wordt aangevoerd: bovenslagraderen, middenslagraderen en onderslagraderen. Ook zijn er diepslagraderen en bijzondere vormen bekend. Tegenwoordig worden waterraderen in geïndustrialiseerde gebieden vaak niet meer ingezet voor grootschalige energieopwekking; daarvoor worden veelal turbines gebruikt. Wel zijn ze nog te vinden in ontwikkelingslanden, met name in de landbouw, en worden ze in andere gebieden soms behouden voor historische of nostalgische doeleinden.
Typen waterraderen
Waterraderen worden ingedeeld op basis van de watertoevoer en het beschikbare verval (hoogteverschil). De meest voorkomende types zijn:
* Bovenslagrad: Het water valt bovenop het rad in bakvormige schoepen, waarbij voornamelijk het gewicht van het water zorgt voor de draaiing. Dit type is effectief bij een groter verval.
* Middenslagrad: Het water stroomt halverwege tegen het rad. Dit type kan zowel de bewegingsenergie als de potentiële energie van het water benutten.
* Onderslagrad: Het water stroomt onder het rad door en duwt tegen de schoepen. Dit type is geschikt voor situaties met weinig verval en benut voornamelijk de stromingsenergie.
Daarnaast bestaan er diepslagraderen en andere bijzondere bouwvormen.
Toepassing
Historisch gezien werden waterraderen breed ingezet in diverse sectoren. Ze dreven molens aan voor het malen van graan, het persen van olie of het bewerken van textiel (volmolens). Ook werden ze gebruikt in zagerijen, smederijen, papierfabrieken en voor het omhoog pompen van water, bijvoorbeeld voor irrigatie in de landbouw. Hoewel waterturbines tegenwoordig efficiënter zijn voor grootschalige energieopwekking, behouden waterraderen hun waarde in specifieke situaties, zoals bij historische molens, voor kleinschalige energieproductie of in gebieden waar waterkracht nog een onmisbaar hulpmiddel is.
Vergelijkbare termen
Watermolen
Gebruikte bronnen: