Vulkanisme
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Vulkanisme is een geologisch proces waarbij heet materiaal, zoals magma, gassen en vloeistoffen, vanuit het binnenste van een planeet naar het oppervlak komt.
Omschrijving
Wanneer dit hete materiaal het oppervlak bereikt, spreekt men van een eruptie of uitbarsting. Als gesmolten gesteente (magma) over het oppervlak uitstroomt, wordt dit lava genoemd. Vulkanisme kan leiden tot de vorming van vulkanen en kraters. Naast lava kunnen bij een uitbarsting ook puin en as vrijkomen, die dikke lagen kunnen vormen. Dit materiaal, ook wel tefra of pyroclastisch materiaal genoemd, is niet altijd stabiel en kan na een eruptie leiden tot landverschuivingen of modderstromen (lahars). Vulkanisme op Aarde komt vooral voor langs de randen van tektonische platen, maar ook bij hotspots. De aard van de uitbarsting (explosief of rustig) hangt mede af van de stroperigheid en het gasgehalte van het magma.
Vulkanische materialen en bouwtoepassingen
Vulkanisme produceert diverse materialen die in de bouw worden toegepast. Gestolde lava vormt stollingsgesteente zoals Basalt. Basalt is een hard, donker vulkanisch gesteente dat onder meer gebruikt wordt in de betonwarenindustrie voor toplagen van stenen en tegels, in tuindecoratie en in de waterbouw voor dijkbekleding en kademuren. Vulkanische as (tefra) kan ook worden gebruikt. De oude Romeinen gebruikten vulkanische as al als bouwmateriaal, gemengd met kalk en zeewater om een sterk materiaal te creëren. Tegenwoordig wordt vulkanische as onderzocht als milieuvriendelijk alternatief voor Portland-cement in beton, omdat de productie minder energie kost. Vulkaanbims, een lichtgewicht vulkanisch gesteente met veel kleine holtes, ontstaat door snelle afkoeling van lava waarin gasbelletjes vastzitten. Door de grote porositeit is bims een uitstekende isolator en geschikt als licht ophoogmateriaal in de grond-, weg- en waterbouw. Ook materialen zoals trachiet uit de Eifel zijn in het verleden als bouwsteen gebruikt.
Gerelateerde geologische verschijnselen
Vulkanisme is nauw verbonden met plaattektoniek en kan leiden tot diverse geologische verschijnselen. Naast vulkaanuitbarstingen en lavastromen omvat vulkanisme ook geothermische activiteit, zoals geisers en warmwaterbronnen. Aardbevingen kunnen eveneens gerelateerd zijn aan vulkanische activiteit. De warmte van slapende vulkanen op grote diepte kan worden benut voor aardwarmte (geothermie).
Gebruikte bronnen: