Vijzelmolen
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een vijzelmolen is een type molen dat is uitgerust met een vijzel (waterschroef) en voornamelijk wordt gebruikt voor het verplaatsen van water, bijvoorbeeld bij polderbemaling.
Omschrijving
Vijzelmolens maken gebruik van een vijzel, een variant van de schroef van Archimedes, om water van een lager naar een hoger niveau te stuwen. Dit type molen werd in Nederland sinds circa 1630 toegepast, met name voor diepere bemalingen waar schepraderen minder effectief waren. De vijzel bevindt zich meestal in een buis of waterloop en transporteert het water omhoog door de roterende beweging. Vijzelmolens zijn onderdeel van waterbeheersingssystemen en speelden een belangrijke rol bij de drooglegging van polders en meren.
Toepassing en Werking
Vijzelmolens werden traditioneel aangedreven door windkracht, waarbij de wieken via een overbrengingssysteem de vijzel laten draaien. De vijzelbalk ligt onder een hellingshoek, meestal tussen de 22 en 30 graden, om het water efficiënt op te voeren. De opvoerhoogte is afhankelijk van de lengte en hellingshoek van de vijzel. Naast windkracht zijn vijzelmolens in de loop der tijd ook uitgerust met stoommachines, diesel- of elektromotoren voor een meer constante aandrijving, vooral in gemalen.
Materialen en Varianten
Vijzels werden oorspronkelijk uit hout vervaardigd, maar sinds circa 1900 worden ze ook van staal gemaakt. Een variant van de vijzelmolen is de tonmolen, waarbij de buis vast zit aan de vijzel en beide roteren. Bij grotere lengtes kan het gewicht van het opgevoerde water bij een tonmolen te groot worden, waardoor de opvoerhoogte kleiner is dan bij een vijzel met een losse vijzelkom. In het verleden zijn schepradmolens soms omgebouwd tot vijzelmolens, een proces dat 'vervijzelen' werd genoemd.
Vergelijkbare termen
Maalmolen
Gebruikte bronnen: