Uilenbord
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een uilenbord is een driehoekig bord, vaak van hout of kunststof, dat aan het uiteinde van de nok van een (boerderij)dak wordt geplaatst.
Omschrijving
Uilenborden, ook wel 'ûleboerden' genoemd in het Fries, zijn traditionele elementen die voornamelijk voorkomen op daken van boerderijen en schuren in Friesland, Groningen, Drenthe en Twente. Oorspronkelijk hadden ze de functie om de kwetsbare uiteinden van de nokbalk te beschermen tegen weersinvloeden zoals regen en wind, en zo inwateren te voorkomen. Tegenwoordig hebben ze vaak een meer decoratieve functie. Kenmerkend voor veel uilenborden is een rond gat, het 'uilengat' (ûlegat), dat van oudsher bedoeld was als toegang voor uilen (zoals kerk- en steenuilen) die in de schuur nestelden en hielpen bij het bestrijden van muizen. Het uiterlijk van uilenborden kan per streek verschillen, maar bevat vaak een verticale versierde balk, de makelaar, en soms afbeeldingen van zwanen.
Materialen en Vormen
Uilenborden worden traditioneel van hout gemaakt, soms voorzien van houtsnijwerk. Tegenwoordig worden ze ook veelvuldig vervaardigd uit kunststof, wat onderhoudsvriendelijker is en langer meegaat. De vorm en versiering van uilenborden zijn vaak streekgebonden. In Friesland onderscheidt men bijvoorbeeld zes verschillende typen uilenborden, die kunnen verschillen in de vorm van de makelaar en de aanwezigheid en uitvoering van zwanen of andere ornamenten zoals een kelkje, tarwearen of een harpje. De makelaar is de versierde balk die vaak centraal in het uilenbord is geplaatst.
Functie en Symboliek
De historische functie van het uilenbord was tweeledig: bescherming van de dakconstructie aan de kwetsbare nok, en het faciliteren van de aanwezigheid van uilen als natuurlijke ongediertebestrijders in de schuren. Het uilengat bood hiervoor de toegang. Tegenwoordig is dit gat vaak afgesloten met een rozet of kruis, en ligt de nadruk meer op de decoratieve waarde van het uilenbord als traditioneel element op boerderijen. Aan de versieringen op uilenborden, zoals de zwanen of specifieke ornamenten in de makelaar, werd vroeger soms een symbolische of heilige betekenis toegekend. Ook kon de vorm of kleur van het uilenbord in sommige streken informatie geven over de status van de boer, zoals of hij eigenaar was van de boerderij of deze pachtte.
Vergelijkbare termen
Nokvorst
Gebruikte bronnen: