Rolwerk
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Rolwerk is een decoratief motief in de ornamentkunst dat bestaat uit bandvormige krullen die aan de uiteinden omkrullen, wat een plastisch effect creëert.
Omschrijving
Rolwerk ontstond omstreeks 1540 in Fontainebleau en werd populair in de Nederlanden rond 1600, mede door de voorbeeldboeken van Hans Vredeman de Vries. Het motief, dat lijkt op omkrullende stroken papier of leren riemen, werd zowel in het platte vlak (bijvoorbeeld op prenten) als in reliëf toegepast. In de bouwkunst vindt men rolwerk vaak terug op gevels, in de omkadering van bijvoorbeeld cartouches (omlijstingen, soms met tekst of afbeeldingen) of boven deuren (supraportes). Het gebruik van rolwerk is kenmerkend voor de noordelijke Renaissance en het Maniërisme.
Toepassing in de architectuur
In de architectuur wordt rolwerk gebruikt als ornament op verschillende gebouwonderdelen. Het is een belangrijk element van de rolwerkgevel, een topgevel die tijdens de Renaissance veel werd toegepast. Bij een rolwerkgevel wordt de versmalling aan de zijkanten opgevuld met onder andere rolwerken. Naast gevels wordt rolwerk ook aangetroffen in cartouches (omlijstingen, bijvoorbeeld boven ingangen of in kroonlijsten) en als omkadering van supraportes. Het motief draagt bij aan de decoratieve uitstraling van gebouwen uit de Renaissance en het Maniërisme.
Historische context
Rolwerk is een kenmerkend element van de Renaissance-architectuur, met name in de noordelijke variant. Het motief is ontstaan uit de cartouche, waarbij de omlijstingen met hun omkrullende vormen zich zelfstandig gingen ontwikkelen. In Nederland werd de stijl populair rond 1600, onder meer door de invloed van voorbeeldboeken van Hans Vredeman de Vries. Het gebruik van rolwerk wordt ook geassocieerd met het Maniërisme (Laat-Renaissance), waarbij het gecombineerd werd met andere klassieke en lokale elementen.
Vergelijkbare termen
Ornamentiek
Gebruikte bronnen: