Retabel
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een retabel is een wandconstructie van schilder- of beeldhouwwerk die tegen de muur boven of achter een altaar in een kerk is geplaatst.
Omschrijving
Retabels, ook wel altaarretabels genoemd, zijn bedoeld om in een kerkgebouw op een altaar te plaatsen of aan de muur erachter te bevestigen. Ze dienden in kerken als architecturale wandbekleding om de aandacht van gelovigen te trekken en het christelijk geloof didactisch over te brengen in een tijd dat veel mensen niet konden lezen. De voorstellingen op een retabel verwijzen dikwijls naar Bijbelse personen, heiligen of gebeurtenissen. Soms zijn er ook reliekhouders, tabernakels of vrijstaande beelden in verwerkt. Geschilderde retabels kunnen ook een portret van de schenker bevatten. Retabels komen voornamelijk voor in de katholieke traditie.
Historische context en evolutie
Het woord 'retabel' is afgeleid van de Latijnse woorden 'retro' (achterkant) en 'tabula' (bord), omdat een retabel meestal aan de achterkant van een altaar werd geplaatst. Retabels werden populair vanaf de late middeleeuwen en waren in heel Europa te vinden. In de romaanse periode werden retabels vaak gemaakt van edelsmeedwerk of steenreliëfs. Tijdens de gotische periode werden vooral uit hout gesneden retabels met reliëfvoorstellingen geproduceerd. Veel retabels uit de late middeleeuwen hadden de vorm van een veelluik met een vast, gebeeldhouwd middenpaneel en beweegbare, aan twee zijden beschilderde vleugelpanelen. Deze zijpanelen bleven meestal gesloten en werden alleen op feestdagen geopend om het rijk uitgewerkte middendeel te tonen. De productie van retabels nam af rond 1560, mede door de Beeldenstorm in 1566, waardoor veel retabels verloren gingen.
Onderdelen
Een retabel kan bestaan uit meerdere panelen die al dan niet met scharnieren aan elkaar bevestigd zijn. Een retabel kan rusten op een predella, een voetstuk onder het altaarstuk waarvan het verticale deel vaak beschilderd is of van reliëf is voorzien. Het centrale gedeelte van een retabel, dat op de predella rust, kan een schrijn of kast zijn waarin houten beeldjes een bepaalde scène uitbeelden.
Vergelijkbare termen
Altaarstuk
Gebruikte bronnen: