Iconostase
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een iconostase is een wand, vaak rijkelijk versierd met iconen, die in oosters-orthodoxe kerken het altaar of heiligdom fysiek en symbolisch scheidt van het schip van de kerk, waar de gelovigen zich bevinden.
Omschrijving
De iconostase is een prominent architectonisch kenmerk in oosters-orthodoxe kerken. Het scherm is opgebouwd uit iconen die in horizontale rijen, ook wel registers genoemd, en verticale secties zijn geplaatst volgens een vast theologisch programma. De wand kan gemaakt zijn van hout of marmer en varieert in vorm en materiaal. De oorsprong van de iconostase ligt in de Byzantijnse templon, een lage afscheiding die vanaf de 4e of 5e eeuw voorkwam in kerken, waarop later iconen werden geplaatst. In de 15e eeuw ontwikkelde de iconostase zich, met name in Rusland, tot een hoge wand die soms tot aan de nok van de kerk reikte. De iconostase bevat doorgaans drie deuren: de middelste, de 'Koninklijke' of 'Heilige' deur, geeft toegang tot het altaar, terwijl de zijdeuren leiden naar nevenruimten zoals de prothesis (waar de eucharistie wordt voorbereid) en het diakonikon (waar kledij en boeken worden bewaard).
Functie en symboliek
De primaire functie van de iconostase is het scheiden van het heiligdom (altaarruimte) van het schip van de kerk. Deze afscheiding is zowel fysiek als symbolisch. Het heiligdom, beschouwd als het 'allerheiligste', is de plaats waar de eucharistie wordt voltrokken en mag enkel door geestelijken worden betreden. Symbolisch vertegenwoordigt de iconostase de scheiding tussen de goddelijke en de menselijke wereld, maar toont tegelijkertijd de verbinding daartussen door middel van de iconen. De iconen op de wand dienen niet alleen ter decoratie, maar hebben een belangrijke liturgische en theologische functie. Ze maken de hemelse werkelijkheid zichtbaar en dragen bij aan het gebed en de meditatie van de gelovigen.
Opbouw van de iconostase
De iconen op een iconostase zijn volgens een specifieke hiërarchie en thematiek gerangschikt in horizontale rijen of registers. Hoewel de exacte indeling kan variëren, omvat een klassieke iconostase doorgaans vijf rijen die samen een theologisch programma vormen, waarbij de iconen de weg van de openbaring volgen. De onderste rij bevat vaak iconen die specifiek zijn voor de kerk, zoals de beschermheiligen. Daarboven bevinden zich rijen met afbeeldingen van feestdagen, de Deësis (voorbede bij Christus), profeten en aartsvaders.
Vergelijkbare termen
Altaarscherm
Gebruikte bronnen: