Doksaal
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een doksaal is een houten of stenen wand, vaak rijk versierd, die in kerken het schip scheidt van het priesterkoor en soms een tribune draagt.
Omschrijving
Het doksaal, ook wel jubee genoemd, fungeert als afscheiding tussen het schip, waar de gelovigen verblijven, en het priesterkoor, dat gereserveerd is voor de geestelijken. Het heeft een vergelijkbare functie als een koorhek. Oorspronkelijk konden vanaf het doksaal lezingen en gezangen worden gehouden en diende het als kansel of zangerstribune. Doksalen konden ook dienen als bescherming tegen diefstal en koude, en maakten een afzondering van de koordienst mogelijk. In de middeleeuwen waren doksalen wijdverbreid, met name in Noord-Europa. Na de Katholieke Reformatie, waarin het hoogaltaar weer zichtbaar moest worden voor de gelovigen, zijn veel doksalen verwijderd. In de Oosterse Kerk kent men een vergelijkbare wand, de iconostase.
Oorsprong en etymologie
Het doksaal is ontstaan uit vroegere eenvoudige afscheidingen, de 'cancelli'. De woorden oksaal en doksaal zijn afkomstig van het middeleeuws Latijnse 'doxale', 'dossale', of 'dossum', wat rug betekent. Dit verwijst mogelijk naar de afsluiting of 'rug' van het koor. Het Franse woord 'jubee' is afgeleid van de aanroep 'Jube, domine, benedicer' (Heer, wil mij zegenen), die de diaken uitsprak voor het lezen van het evangelie vanaf de ambo bij het doksaal. Oorspronkelijk werden doksalen vooral in belangrijke kloosterkerken en kathedralen gebouwd, vanaf ongeveer 1070 in Engeland en later verspreid in Europa. Naast 'doksaal' worden ook de termen 'oksaal', 'koorhek' en 'jubee' gebruikt, waarbij 'oksaal' in latere tijden ook synoniem werd voor orgelbalkon aan de westzijde van de kerk.
Bewaard gebleven voorbeelden
Ondanks dat veel doksalen verdwenen zijn, zijn er nog enkele intacte voorbeelden te vinden. In Nederland bevinden zich onder andere doksalen in de Grote of Bartholomeüskerk in Schoonhoven (hout met renaissancsnijwerk), de Martinikerk in Oosterend (renaissance) en de Sint-Joriskerk in Amersfoort (zandsteen). Ook de Cunerakerk in Rhenen bezit een belangrijk doksaal in renaissancestijl. In België is het doksaal in de kathedraal van Doornik een bekend voorbeeld. Frankrijk kent eveneens bewaard gebleven doksalen, zoals in de kathedraal Sainte-Cécile in Albi en de collegiale kerk Saint-Pierre-et-Saint-Paul in Appoigny.
Vergelijkbare termen
Koorhek
Gebruikte bronnen: