Basilica
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een basilica is oorspronkelijk een groot publiek gebouw uit de Romeinse oudheid, gebruikt voor diverse functies zoals rechtspraak, handel en openbare bijeenkomsten. Later werd het bouwtype overgenomen als grondvorm voor vroegchristelijke en romaanse kerkgebouwen, en tegenwoordig is het ook een eretitel voor bijzondere rooms-katholieke kerken.
Omschrijving
De Romeinse basilica had een rechthoekige plattegrond, vaak gelegen aan een forum, met een hoge middenruimte en twee of meer lagere zijbeuken. Deze schepen werden gescheiden door zuilenrijen. Aan een van de korte zijden bevond zich meestal een halfronde uitbouw, de apsis of exedra genoemd, waar bijvoorbeeld recht werd gesproken. De middenbeuk was voorzien van vensters voor lichtinval. Na de erkenning van het christendom in 313 nam men de basilicale vorm over voor kerkgebouwen. Deze vroegchristelijke basilieken waren functionele gebouwen, afgestemd op de liturgie. Later heeft de basilica gediend als basis voor de ontwikkeling van romaanse en gotische kerkarchitectuur. Naast de bouwkundige betekenis is 'basilica' ook een eretitel die door de paus aan belangrijke katholieke kerken wordt verleend, ongeacht hun bouwstijl.
Kenmerken van de Romeinse Basilica
De Romeinse basilica kenmerkte zich door een brede middenbeuk en smallere zijbeuken, gescheiden door zuilenrijen. Het verhoogde middenschip had vensters (clerestorium) voor lichtinval boven de lagere zijbeuken. Vaak was er aan het uiteinde een apsis, een halfronde uitbouw. Het dak van de middenbeuk was doorgaans vlak en kon voorzien zijn van cassetten. Ingang bevond zich meestal aan de korte zijde tegenover de apsis.
Basilica als kerkgebouw en eretitel
De vroegchristelijke basilica nam de rechthoekige plattegrond met midden- en zijbeuken over van de Romeinse voorbeelden en paste deze aan voor liturgische doeleinden, zoals de plaatsing van een altaar. Dit bouwtype bleef lange tijd de standaard voor kerkbouw en beïnvloedde latere stijlen. Tegenwoordig kan 'basilica' ook verwijzen naar een rooms-katholieke kerk die van de paus een speciale eretitel heeft gekregen, vaak vanwege de historische betekenis, architectuur, relikwieën of bedevaartstatus.
Vergelijkbare termen
Kathedraal
Gebruikte bronnen: