Werfkelder
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een werfkelder is een kelder die, vaak met een tongewelf, onder de openbare weg ligt en grenst aan een werf bij een gracht, rivier of haven, oorspronkelijk bedoeld voor opslag en transport van goederen per schip.
Omschrijving
Werfkelders zijn historische constructies die voornamelijk te vinden zijn langs grachten in steden zoals Utrecht, Leeuwarden, Leiden en Maastricht. Ze ontstonden vanuit de behoefte om goederen die per schip werden aangevoerd, eenvoudig op te slaan. De kelders liggen onder het straatniveau en bieden directe toegang vanaf de werf aan het water. In Utrecht, waar het werfkelderstelsel bijzonder omvangrijk is, begonnen werfkelders als tunnels onder de straat die de gracht met de huiskelder verbonden. Later werden dit bredere kelders met tongewelven, die ook als opslagruimte dienden. Naast hun historische functie worden werfkelders tegenwoordig vaak gebruikt voor horeca, winkels, ateliers of zelfs bewoning.
Historische context en bouw
De ontwikkeling van werfkelders is nauw verbonden met het transport over water. In steden met grachten vormden werven en werfkelders een middeleeuwse haveninfrastructuur. In Utrecht, waar de werfkelders aan onder andere de Oudegracht en Nieuwegracht liggen, begon de aanleg al rond 1150. Aanvankelijk waren het eenvoudige tunnels van de gracht naar de huiskelders, maar later werden ze uitgebreid tot perceelbrede kelders, vaak met tongewelven om de druk van de bovenliggende straat te weerstaan. De toegang tot de kelders was oorspronkelijk via de werf, later ook vanuit het huis. Veel Utrechtse werfkelders zijn gebouwd tussen 1300 en 1500. De werven zelf, de straatjes langs het water, waren vroeger vaak particulier bezit.
Huidig gebruik en staat
Hoewel de oorspronkelijke functie als opslag- en doorvoerruimte voor goederen grotendeels is verdwenen met de opkomst van landverkeer, hebben veel werfkelders een nieuwe bestemming gekregen. Ze worden gebruikt als horecagelegenheden, winkels, ateliers, kantoren of woonruimte. De bouwkundige staat van werfkelders kan variëren. Factoren zoals toenemende verkeersbelasting op straat, langdurige droogte, bodemdaling en lekkages kunnen leiden tot gebreken zoals verzakkingen en scheurvorming. Herstel en restauratie van werfkelders, met name in Utrecht waar ze zich onder de openbare weg bevinden, is een complexe opgave waarbij de verantwoordelijkheden tussen eigenaren en gemeente kunnen verschillen.
Vergelijkbare termen
Kademuur
Gebruikte bronnen: