Vakwerkschuur
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een vakwerkschuur is een schuur waarvan het dragende skelet bestaat uit een vakwerkconstructie van houten balken, waarbij de ruimtes tussen het houtwerk (vakken) zijn opgevuld met diverse materialen zoals leem, vitswerk of baksteen.
Omschrijving
De vakwerkschuur is een traditionele bouwvorm die in landelijke gebieden voorkomt. Het is een historische voorganger van de huidige houtskeletbouw. Het dragende skelet is opgebouwd uit verticale stijlen, horizontale regels en diagonale schoren die een raster vormen. Dit houten raamwerk wordt opgevuld met materialen die lokaal beschikbaar waren. Traditioneel werd dit gedaan met vitswerk (vlechtwerk van soepele twijgen) bekleed met leem en stro, of met baksteen. Vakwerkschuren werden vaak gebruikt voor agrarische doeleinden, zoals de opslag van oogst (zoals hooi) en gereedschap, of als stalruimte. Ze zijn te herkennen aan het zichtbare houten balkenpatroon in de gevels. Hoewel minder onderhoudsarm dan stenen gebouwen, was vakwerk eeuwenlang een technisch goed alternatief waar bak- of natuursteen minder voorhanden of betaalbaar was. Tegenwoordig worden vakwerkschuren, indien ze behouden zijn, vaak gerestaureerd en soms herbestemd, bijvoorbeeld tot woning of expositieruimte.
Constructie en Materialen
De vakwerkconstructie bestaat uit een houten raamwerk van stijlen, regels en schoren. De stijlen kunnen op een stenen fundering of 'stoel' geplaatst zijn. De vakken tussen het houtwerk werden traditioneel opgevuld met materialen zoals vitswerk bekleed met leem en stro, een methode waarbij vlechtwerk van wilgen-, eiken- of hazelaartwijgen werd bestreken met een mengsel van leem, stro, en soms andere bestanddelen zoals kaf, koehaar en koemest. Ook baksteen werd gebruikt voor de opvulling van de vakken. De samenstelling van het leemmengsel kon variëren afhankelijk van lokale beschikbaarheid en ervaring. Soms zijn de gevels van vakwerkschuren witgekalkt met een donkere plint.
Toepassing en Historie
Vakwerkschuren zijn typisch voor bepaalde regio's, zoals het Zuid-Limburgse Heuvelland. Ze waren eeuwenlang een gangbare bouwwijze, met name tot het midden van de 19e eeuw, omdat natuurlijke materialen vaak lokaal voorhanden waren. Naast schuren werden ook woonhuizen in vakwerk gebouwd. Vanaf de 20e eeuw werd vakwerk minder toegepast vanwege het benodigde onderhoud, maar bouwen met hout en leem kent tegenwoordig een heropleving vanwege ecologische voordelen. Historische vakwerkschuren, die vaak onderdeel waren van boerderijcomplexen, worden nu erkend als erfgoed en worden beschermd en gerestaureerd.
Vergelijkbare termen
Vakwerkhuis
Gebruikte bronnen: