Turfhuis
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een turfhuis is een traditionele woning of gebouw waarvan de muren en/of het dak (deels) zijn opgebouwd uit gestapelde blokken turf.
Omschrijving
Turfhuizen zijn een historisch bouwtype dat vooral voorkwam in gebieden waar turf (gedroogd veen) beschikbaar was, zoals IJsland, Noorwegen, Schotland, Ierland en delen van Nederland. In IJsland, waar bouwhout schaars was, werd turf al sinds de 9e eeuw gebruikt als belangrijk bouwmateriaal vanwege de isolerende eigenschappen tegen het koude klimaat. De constructie bestond vaak uit een houten geraamte met daarop turf aangebracht. De muren werden opgebouwd uit gestapelde turfblokken, soms in specifieke patronen. Daken werden ook met turf bedekt, vaak bovenop lagen berkenbast voor waterdichtheid. Het gewicht van het turfdak (tot wel 500 kg per m² met sneeuw) hielp bij logboekconstructies om de muren tochtvrij te maken. Hoewel turfhuizen relatief eenvoudig te bouwen waren met lokaal beschikbaar materiaal, waren ze ook gevoelig voor verval door weersinvloeden, waardoor regelmatig onderhoud of vervanging nodig was. In Nederland werden plaggenhutten, een vorm van turfhuisjes, veel gebruikt door veenarbeiders in gebieden als Drenthe, Friesland, Overijssel en Groningen, vaak als eenvoudige en snel gebouwde onderkomens bij woningnood. Met de komst van modernere bouwmaterialen en technieken verdwenen veel turfhuizen, maar in sommige gebieden, zoals IJsland, zijn ze bewaard gebleven als musea of worden ze nagebouwd.
Constructie en materialen
De basis van een turfhuis bestond vaak uit een stenen fundering, met name in gebieden waar lavasteen beschikbaar was zoals IJsland. Hierop werd een houten draagconstructie geplaatst voor de muren en het dak. De muren werden opgebouwd door turfblokken te stapelen. Voor het dak werden turfplaggen (stukken grasland met wortels) gesneden en in lagen aangebracht. In Scandinavië werd traditioneel berkenbast onder de turf dakbedekking gebruikt om het dak waterdicht te maken. Moderne turfhuizen maken soms gebruik van bitumen dakbedekking en drainage membranen als alternatief voor berkenbast. Naast turf en hout werden soms ook andere materialen zoals riet of stro gebruikt voor het dak of ter versteviging.
Historische context en functie
Turf werd duizenden jaren lang, van de steentijd tot in de late 19e eeuw, gebruikt als bouwmateriaal in Noord-Europa en het Arctisch gebied, met name waar hout schaars was. Turfhuizen boden superieure isolatie in koude klimaten vergeleken met huizen gebouwd van alleen hout of steen. In IJsland waren turfhuizen tot in de late negentiende eeuw het dominante woningtype en ze zijn zelfs symbolen geworden voor sociale gelijkheid. In Nederland werden plaggenhutten gebouwd door veenarbeiders en boden eenvoudige huisvesting, vaak deels ondergronds, met daken die tot op grondniveau reikten. Het woord 'turfhuis' kon ook verwijzen naar gebouwen die gebruikt werden voor de opslag van turf als brandstof. Deze gebouwen waren essentieel in een tijd dat turf een belangrijke brandstof was voor huishoudens en industrie.
Gebruikte bronnen: