Telmerken
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Telmerken zijn merktekens die op onderdelen van een constructie worden aangebracht om de juiste volgorde bij montage aan te geven.
Omschrijving
Telmerken worden gebruikt om de volgorde van bij elkaar horende onderdelen van een constructie aan te duiden, met name bij houten constructies zoals kapconstructies en gebinten. Ze verschillen van paringstekens, die aangeven welke delen een 'paar' vormen dat bij elkaar hoort. Telmerken bestonden oorspronkelijk vaak uit ingekraste, gesneden of gehakte streepjes die een getal vertegenwoordigden, soms aangevuld met cijfers. Vanaf de 19e eeuw werd ook potlood of rood krijt gebruikt om de merken aan te brengen. Telmerken werden al in de middeleeuwen toegepast en bleven, met name in Oost-Nederland, tot ver in de 20e eeuw in gebruik. Het correct documenteren van telmerken is van belang bij bouwhistorisch onderzoek om de bouwgeschiedenis van gebouwen te reconstrueren.
Toepassing en kenmerken
Telmerken werden voornamelijk toegepast bij houten constructies, zoals sporenkappen en gebinten. Ze werden aangebracht op de zijde van het hout waarop de maten en verbindingen waren afgetekend, de zogenaamde constructiezijde. De tekens konden variëren afhankelijk van de periode, regio en het gebruikte gereedschap. Vanaf het einde van de 13e eeuw werden bij ingewikkeldere kapconstructies vaak richtingstekens toegevoegd om onderscheid te maken tussen linker- en rechteronderdelen.
Relatie tot andere merktekens
Naast telmerken zijn er andere merktekens in de bouw, zoals paringstekens (die aangeven welke delen bij elkaar horen), steenhouwersmerken (voor controle of signatuur), locatietekens en persoonsmerken van timmerlieden. Telmerken kunnen worden gezien als een vorm van assemblagemerken of volgordetekens. Soms werden telmerken gecombineerd met andere tekens, zoals een handelaarsteken.
Vergelijkbare termen
Markeringen
Gebruikte bronnen: