Sedimentaire gesteenten
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Sedimentaire gesteenten, ook wel afzettingsgesteenten genoemd, zijn gesteenten die ontstaan door de afzetting en samendrukking van sediment of organisch materiaal aan of vlak onder het aardoppervlak.
Omschrijving
Sedimentaire gesteenten vormen het grootste deel van het aardoppervlak en zijn vaak gelaagd, waarbij de dikte en samenstelling van de lagen kunnen variëren. Ze ontstaan uit losse deeltjes, klasten genaamd, afkomstig van verwering en erosie van andere gesteenten. Deze deeltjes worden getransporteerd door wind, water, massa-beweging of ijs en vervolgens afgezet. Door de druk van bovenliggende lagen worden de sedimenten samengeperst (consolidatie), en mineralen kunnen uit water neerslaan en de korrels aan elkaar kitten (cementatie), waardoor het sediment 'versteent'. Sedimentaire gesteenten kunnen ook organisch materiaal bevatten, zoals bij de vorming van steenkool uit plantenresten. Ze zijn van belang voor het bestuderen van de aardgeschiedenis en bevatten vaak fossielen. In de bouw worden sedimentaire gesteenten, zoals zandsteen en kalksteen, toegepast vanwege hun variëteit in kleur en textuur.
Ontstaan en kenmerken
Sedimentaire gesteenten ontstaan door een proces van verwering, erosie, transport, sedimentatie en lithificatie (verstening). Verwering breekt bestaand gesteente af in kleinere deeltjes (klasten). Deze klasten worden vervolgens getransporteerd en afgezet. Na afzetting worden de sedimenten door druk van bovenliggende lagen samengeperst (consolidatie), waarbij water wordt verdreven en de deeltjes dichter op elkaar komen te liggen. Opgeloste mineralen in het grondwater kunnen neerslaan en de sedimentkorrels aan elkaar kitten, een proces dat cementatie wordt genoemd. Deze processen leiden tot de vorming van een vast sedimentair gesteente. Een belangrijk kenmerk van veel sedimentaire gesteenten is gelaagdheid, wat ontstaat doordat sedimenten in opeenvolgende lagen worden afgezet. De dikte en samenstelling van deze lagen kunnen variëren afhankelijk van het afzettingsmilieu.
Soorten en toepassingen in de bouw
Sedimentaire gesteenten worden onderverdeeld in hoofdgroepen op basis van chemische samenstelling, opbouw, textuur of ontstaanswijze. Siliciklastische gesteenten bestaan uit deeltjes zoals klei, silt, zand of grind, en kunnen consolideren tot schalie, siltsteen, zandsteen of conglomeraat. Chemische sedimentaire gesteenten ontstaan door het neerslaan van mineralen uit een oplossing, zoals kalksteen en dolosteen. Organogene sedimentaire gesteenten vormen zich door de ophoping van organisch materiaal, zoals veen dat kan veranderen in bruinkool en steenkool. In de bouw worden diverse sedimentaire gesteenten gebruikt. Zandsteen en kalksteen zijn populaire materialen voor gevelbekleding, vloeren en wanden, zowel binnen als buiten. Kalksteen wordt ook gebruikt als toeslagmateriaal in beton en als grondstof voor cement en mergel. Zandsteen wordt naast constructiemateriaal ook toegepast voor aanrechtbladen, wastafels en decoratieve elementen. De toepassing hangt af van de specifieke eigenschappen van het gesteente, zoals sterkte, hardheid, porositeit en esthetische kenmerken.
Vergelijkbare termen
Metamorfe gesteenten |
Stollingsgesteenten
Gebruikte bronnen: