Romanogotiek
Laatst bijgewerkt: 27-12-2025
Definitie
De romanogotiek is een architectuurstijl uit de 13e en 14e eeuw, gekenmerkt door een overgang van de romaanse naar de gotische bouwstijl, waarbij romaanse elementen worden gecombineerd met gotische vormen zoals spitsbogen, voornamelijk toegepast in kerkgebouwen in Noord-Nederland en Oost-Friesland.
Omschrijving
Deze bouwstijl, ook wel aangeduid als overgangsstijl, manifesteerde zich voornamelijk in de periode van circa 1250 tot 1375. Hoewel de romanogotiek een fusie van romaanse en gotische elementen vertegenwoordigt, wordt deze toch als een eigen, karakteristieke stijl beschouwd. De architectuur behoudt vaak het robuuste, gesloten karakter van de romaanse bouw, maar introduceert tegelijkertijd gotische vernieuwingen, zoals de toepassing van spitsbogen en verhoogde verticaliteit. De stijl is bijzonder prominent in de baksteenarchitectuur van kerken in de provincie Groningen en het Duitse Oost-Friesland, waar veldovens werden gebruikt voor het bakken van grote bakstenen (kloostermoppen).
Kenmerken
De romanogotiek onderscheidt zich door een aantal specifieke kenmerken. Opvallend is het veelzijdige gebruik van baksteen als zowel bouwmateriaal als decoratief element, vaak met sierlijk metselwerk, profielstenen en vlechtwerk in spaarvelden. Muren en gewelven werden vaak voorzien van geschilderde decoraties. Typisch zijn koepelgewelven, waaronder meloengewelven, waarbij de ribben voornamelijk een decoratieve functie hadden. Hoewel rondbogen nog veel voorkomen, worden ook gedrukte spitsbogen of klimmende spitsbogen toegepast, waarbij hoge vensters met siermetselwerk het beeld kunnen beheersen. De hogere muren in deze stijl vereisten vaak de constructie van steunberen. Binnen het interieur zijn steentjesschilderingen op muren en gewelven eveneens karakteristiek. In de Drentse kerken van Norg en Roden zijn voorbeelden te vinden met romaanse opbouw aan de buitenkant en gotische gewelven aan de binnenkant.
Geografische Spreiding en Voorbeelden
In Nederland komt de romanogotiek vrijwel uitsluitend tot uiting in kerken in de provincie Groningen, zoals in Garmerwolde, Stedum, Zuidbroek, Zeerijp, Huizinge, Bierum, 't Zandt, Appingedam, Noordbroek en Leermens. Ook in Friesland en Drenthe zijn enkele voorbeelden te vinden, zoals de kerk van Eestrum en de kruiskerk in Bergum in Friesland, en de kerken van Norg en Roden in Drenthe. De stijl heeft een sterke culturele band met het naburige Oost-Friesland in Duitsland, waar eveneens veel romanogotische kerken voorkomen. De term 'romanogotiek' werd overigens omstreeks 1940 geïntroduceerd door M.D. Ozinga.
Gebruikte bronnen: