Pinakel
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een pinakel is een spits toelopende, torenvormige bekroning die voornamelijk wordt toegepast in de gotische bouwkunst, onder meer boven en naast vensters en portalen, op steunberen, geveltoppen en borstweringen.
Omschrijving
Pinakels zijn kenmerkend voor de gotische bouwstijl. Ze dienen zowel een decoratief als een functioneel doel. Esthetisch gezien verhogen ze de verticaliteit en dragen ze bij aan de rijke decoratie van gebouwen. Functioneel gezien dragen ze bij aan de stabiliteit van de constructie, met name bij steunberen en luchtbogen, door extra gewicht toe te voegen om zijwaartse krachten beter op te vangen. Een pinakel bestaat doorgaans uit een voet, een schacht (lijf) en een spits (kepel). De schacht kan open zijn voor een beeld of voorzien zijn van casementen (blinde nissen). De spits is vaak versierd met hogels (knopversieringen) en wordt bekroond met een kruisbloem (fiaal of fioel). Helemaal bovenaan kan een sierbol zitten, het pumeel genoemd. Pinakels komen veel voor bij kerken en kathedralen, maar zijn ook te vinden op andere gebouwen in gotische of neogotische stijl, zoals stadhuizen of woonhuizen.
Materialen
Traditioneel werden pinakels gemaakt van natuursteen, zoals kalksteen of zandsteen. Bij restauraties of moderne toepassingen kunnen ook andere materialen zoals beton, metaal of zink worden gebruikt.
Toepassing in combinatie met steunberen en luchtbogen
Bij gotische kathedralen vangen steunberen en luchtbogen de drukkrachten van de hoge gewelven op. Pinakels worden vaak bovenop steunberen geplaatst en dragen met hun gewicht bij aan de neerwaartse druk, waardoor de steunberen stabieler worden en de spatkrachten van de luchtbogen beter kunnen verwerken. Ze worden soms op een luchtboogstoel geplaatst, het verbindingsstuk tussen de luchtboog en de steunbeer.
Vergelijkbare termen
Bekroning
Gebruikte bronnen: