Narthex
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een narthex is een toegangsruimte of voorhal in (vroeg)christelijke kerken, doorgaans gelegen aan de westzijde, vóór het schip.
Omschrijving
De narthex fungeert als een overgangsgebied tussen de buitenwereld en het eigenlijke kerkgebouw. Historisch gezien was het de plek waar ongedoopten en boetelingen verbleven tijdens de eredienst, aangezien zij de hoofdkerkruimte nog niet mochten betreden. In latere perioden veranderde de functie en werd de narthex meer een algemene vestibule of portaal. In sommige gevallen, met name bij pelgrimskerken, kon de narthex aanzienlijk worden uitgebreid en zelfs een eigen altaar bevatten. De indeling kan variëren; er kan sprake zijn van een enkelvoudige narthex of een dubbele met een buitenste (exonarthex) en binnenste (esonarthex) deel. Architectonisch kan de narthex een gesloten ruimte zijn, vergelijkbaar met een voorhal, of meer open als een portiek..
Historische Context en Functie
Oorspronkelijk was de narthex in vroegchristelijke basilieken de ruimte tussen het atrium en de kerkingang. Dit was de plaats waar catechumenen (bekeerlingen die zich voorbereidden op de doop) en penitenten (boetelingen) mochten verblijven tijdens de dienst, aangezien zij de hoofdkerkruimte (het schip) niet mochten betreden. Na verloop van tijd, mede door veranderingen in kerkelijke praktijken, verdween de noodzaak om deze groepen apart te houden en evolueerde de narthex naar een meer algemene entree of vestibule. Bij pelgrimskerken kreeg de narthex soms een bredere functie als plek waar pelgrims zich konden voorbereiden en afstand konden nemen van de wereld voordat ze de kerk betraden.
Architectonische Kenmerken
De narthex bevindt zich meestal aan de westkant van de kerk, tegenover het altaar dat traditioneel in het oosten geplaatst is. Het kan een lange, smalle, overdekte ruimte zijn die de volledige breedte van de kerk beslaat. De narthex kan gescheiden zijn van het schip door middel van kolommen of een muur. In sommige kerken is de narthex verdeeld in een buitenste deel, de exonarthex, en een binnenste deel, de esonarthex. In romaanse architectuur konden narthexen aanzienlijk groot zijn, soms bijna als een kleine kerk op zichzelf, met altaren en tribunes erboven. In gotische architectuur werden narthexen vaak kleiner of verdwenen ze ten gunste van een directere toegang tot het schip.
Vergelijkbare termen
Voorhal
Gebruikte bronnen: