Metselteken
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een metselteken is een decoratieve figuur of patroon aangebracht in metselwerk, veelal door het gebruik van bakstenen met een afwijkende kleur of door een specifieke ordening.
Omschrijving
Metseltekens, ook wel metselaarstekens genoemd, zijn figuren die in een baksteenmuur worden aangebracht. Dit gebeurt vaak door stenen te gebruiken die een contrasterende kleur hebben ten opzichte van de rest van de gevel. Deze afwijkende kleur kon in het verleden ontstaan door sintering of reducerend bakken. Metseltekens kunnen variëren in grootte, van enkele decimeters tot motieven die een complete gevel beslaan. Hoewel ze in latere perioden vooral een decoratieve functie kregen, hadden metseltekens in de Middeleeuwen vaak een diepere, soms mystieke of beschermende betekenis. Ze werden bijvoorbeeld gebruikt als bescherming tegen onheil zoals brand of instorting, of als afweersymbool.
Historische context en verspreiding
Het gebruik van metseltekens komt al eeuwen voor in Noordwest-Europa, beginnend rond de twaalfde eeuw met de heropleving van baksteen als bouwmateriaal. Het fenomeen kende een sterke groei vanaf de dertiende eeuw en was wijdverbreid, van Polen en Oost-Duitsland tot Engeland en van Noord-Frankrijk tot Denemarken. In Nederland kwamen metseltekens voor tot ongeveer 1570, waarna het gebruik afnam, met name in protestantse gebieden. Vanaf de achttiende eeuw nam het gebruik verder af, hoewel er in de negentiende eeuw een heropleving was van metseldecoraties, zij het zonder de oorspronkelijke magische betekenis.
Voorkomende symbolen
Veelvoorkomende vormen van metseltekens zijn onder andere ruiten, kruisen (zoals het Andreaskruis of maalkruis), harten, toverknopen en jaartallen. Minder frequent komen symbolen zoals hexagrammen en wapenschilden voor. De betekenis van deze symbolen kon variëren; zo stond een ruit soms voor vruchtbaarheid en een kruis voor bescherming tegen onheil. De specifieke betekenis is echter niet altijd eenduidig en kan per regio en periode verschillen.
Vergelijkbare termen
Metselverband
Gebruikte bronnen: