Limes
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Limes, ook wel bekend als kalkmortel, is een traditioneel bindmiddel dat bestaat uit kalk en een toeslagmateriaal zoals zand, gemengd met water.
Omschrijving
Limes is een van de oudste bekende morteltypen en werd al gebruikt in het oude Rome en Griekenland, waar het in grote mate de klei- en gipsmortels verving die gebruikelijk waren in de oud-Egyptische bouw. Het wordt geproduceerd door het branden van kalksteen of schelpen, waarna het gebluste kalk (kalkhydraat) oplevert. Dit dient als het bindmiddel in kalkmortels. Afhankelijk van de samenstelling en toevoegingen kan kalkmortel zowel hydraulisch (hardt uit onder water) als luchthardend zijn (hardt niet uit onder water). Hoewel het gebruik van kalkmortel in nieuwbouw afnam met de introductie van Portlandcement in de 19e eeuw, vanwege de snelle uitharding en hoge druksterkte van cement, biedt kalkmortel voordelen bij het werken met zachtere bouwmaterialen zoals natuursteen en terracotta vanwege de zachte en poreuze eigenschappen. Om deze reden wordt cement vaak niet aanbevolen voor het herstel en de restauratie van constructies die oorspronkelijk met kalkmortel zijn gebouwd. De effectiviteit van kalkmortel is door de eeuwen heen bewezen, wat blijkt uit het grote aantal oude gebouwen dat nog steeds overeind staat.
Soorten Limes als bindmiddel
Er wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende soorten kalk als bindmiddel in de bouw. Luchthardende kalk (ook wel witte fijne kalk of kluitkalk genoemd) is een zeer pure kalk die echter slechts lage sterktes kan bereiken. Hydraulische kalk (HL) hardt uit door water en wordt gekenmerkt door vorstbestendigheid, mechanische weerstand tegen zouten, slijtvastheid en een hard oppervlak. Natuurlijk hydraulische kalk (NHL - Natural Hydraulic Limes) is kalk die gebrand is uit kalksteen of schelpen en hardt uit in contact met water. Afhankelijk van de snelheid en mate van uitharding worden verschillende klassen NHL onderscheiden, zoals NHL2, NHL3,5 en NHL5. Mengproducten met een hoog gehalte aan reactieve kalk worden geformuleerde kalk genoemd en kunnen, in tegenstelling tot gemengde hydraulische kalk, cementvrij zijn en puzzolanische componenten zoals tras bevatten.
Historische betekenis van Limes
Naast de betekenis als bindmiddel in de bouwkunde, staat 'Limes' ook bekend als de grens van het Romeinse Rijk. Dit was een circa 5000 km lange grens die niet altijd een fysieke muur was, maar vaker bestond uit grenswegen met wachttorens en forten (castella en castra). De Limes Germanicus, de Romeinse rijksgrens in Noordwest-Europa, liep onder andere langs de Rijn en de Oude Rijn in Nederland. Langs deze grens werden militaire kampen en versterkingen gebouwd.
Vergelijkbare termen
Kalkmortel
Gebruikte bronnen: