Halsgevels
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een halsgevel is een type topgevel, vaak toegepast bij smalle huizen, waarbij het middendeel recht omhoog doorloopt en aan weerszijden wordt geflankeerd door klauw- of vleugelstukken.
Omschrijving
De halsgevel is een kenmerkend element uit de Nederlandse bouwkunst, met name in de 17e en 18e eeuw. Het kan gezien worden als een ontwikkeling vanuit de trapgevel. Bij een halsgevel versmalt de geveltop zich niet trapsgewijs, maar loopt het centrale deel als een 'hals' omhoog. De hoeken die hierdoor ontstaan tussen de 'hals' en het bredere deel van de gevel worden opgevuld met zandstenen ornamenten, de zogenaamde klauwstukken of vleugelstukken. Dit geveltype kwam veel voor bij grachtenpanden in steden als Amsterdam. Vaak is achter de hals een zolder of vliering gesitueerd.
Historische context en ontwikkeling
De halsgevel is ontstaan in de periode van ongeveer 1640 tot 1775 en is een resultaat van het Hollands classicisme. Het type ontwikkelde zich uit de trapgevel. Een belangrijke reden voor de ontwikkeling van de halsgevel was dat bij het gebruik van een lijstgevel het puntdak boven de lijst zou uitsteken, wat niet overeenkwam met classicistische idealen. De halsgevel bood een oplossing om het puntdak te verbergen achter een esthetischere geveltop. De stijl van Lodewijk XIV kon goed op de halsgevel worden toegepast, waardoor het type ook na de periode van het Hollands classicisme populair bleef. De verhoogde halsgevel, die wordt gezien als een overgangsvorm van de trap- en halsgevel, werd gebouwd tussen circa 1640 en 1670. Halsgevels uit de 17e en 18e eeuw zijn te onderscheiden aan hun ornamenten; zo kwamen festoenen in de 17e eeuw voor, terwijl in de 18e eeuw guirlandes gangbaar waren.
Kenmerken en varianten
Een halsgevel kenmerkt zich doorgaans door een smalle breedte, passend bij huizen met twee of drie ramen breed. De top van de gevel is rechthoekig opgetrokken, als een 'hals', tussen de eerdergenoemde klauw- of vleugelstukken. Een specifieke variant is de Vingboonsgevel, ontworpen door Philips Vingboons, die vaak een verticale driedeling heeft met pilasters en een driehoekig fronton, en voornamelijk in Amsterdam te vinden is. De verhoogde halsgevel is een tussenvorm die vier hoeken van 90 graden heeft, opgevuld met klauwstukken, en soms ook als pilastergevel werd uitgevoerd.
Vergelijkbare termen
Trapgevels
Gebruikte bronnen: