Halsgevel
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een halsgevel is een bakstenen geveltop van een smal huis, meestal twee of drie ramen breed, waarbij de top rechthoekig is en geflankeerd wordt door klauw- of vleugelstukken van bijvoorbeeld zandsteen.
Omschrijving
De halsgevel is een kenmerkend geveltype in de Nederlandse architectuur, met name in Amsterdam. Dit type gevel ontstond in de 17e eeuw, beïnvloed door het Hollands classicisme, en ontwikkelde zich uit de trapgevel. De geveltop heeft aan de bovenzijde twee hoeken van 90° die worden opgevuld met decoratieve elementen, de zogenaamde klauw- of vleugelstukken. Deze ornamenten zijn vaak gemaakt van zandsteen en kunnen versierd zijn met motieven zoals voluten of acanthusbladeren, afhankelijk van de stijlperiode (17e of 18e eeuw). Halsgevels werden gebouwd tussen circa 1640 en 1775 en waren vooral populair in de eerste helft van de 18e eeuw. Architect Philips Vingboons wordt vaak genoemd als de bedenker van de halsgevel.
Verwante Geveltypen en Ornamenten
De halsgevel is verwant aan andere traditionele Nederlandse geveltypen, zoals de trapgevel en de klokgevel. De klokgevel ontstond later uit de halsgevel. De klauw- of vleugelstukken die de hals flankeerden, evolueerden naar de in- en uitzwenkende zijden van de klokgevel. Decoraties op halsgevels konden variëren; 17e-eeuwse halsgevels vertoonden classicistische versieringen zoals frontons en festoenen, terwijl 18e-eeuwse exemplaren barokke vormen en motieven zoals voluten en acanthusbladeren konden hebben.
De Verhoogde Halsgevel
Een specifieke variant is de verhoogde halsgevel, ook wel verhoogde trapgevel genoemd. Dit 17e-eeuwse type, voornamelijk te vinden in Amsterdam, kan worden gezien als een overgangsvorm tussen de trapgevel en de gewone halsgevel. In plaats van twee hoeken van 90° aan de top, heeft de verhoogde halsgevel er vier, die eveneens zijn opgevuld met klauwstukken. Dit type werd gebouwd van circa 1640 tot 1670 en is vaak voorzien van classicistische elementen zoals pilasters, kroonlijsten en frontons.
Vergelijkbare termen
Trapgevel
Gebruikte bronnen: