Grotesken
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Grotesken zijn decoratieve elementen, vaak in de vorm van fantasiefiguren of ornamenten, die worden toegepast in architectuur en interieurontwerp.
Omschrijving
Oorspronkelijk werden grotesken ontdekt in de ruïnes van de Domus Aurea, het paleis van keizer Nero in Rome. Deze wandbeschilderingen werden 'grotesken' genoemd, afgeleid van het Italiaanse 'grotta', wat 'grot' betekent, verwijzend naar de 'höhlenartige' (grotachtige) plek waar ze gevonden werden. Ze kenmerken zich door grillige, bizarre en soms monsterlijke figuren, maar kunnen ook karikaturaal en lachwekkend zijn. In de Renaissance werden grotesken herontdekt en populair, en kunstenaars lieten zich inspireren door deze antieke vormen. Ze werden niet alleen in de schilderkunst en architectuur toegepast, maar ook in onder andere glasschilderkunst, edelsmeedwerk en boekdrukkunst. Grotesken zijn decoratieve motieven zonder een directe constructieve functie, aangebracht ter verfraaiing. Ze kunnen onder meer bestaan uit een combinatie van blad-, dier- en mensmotieven. In de architectuur zijn grotesken te vinden op gevels en binnenwanden. Ze kunnen ook voorkomen als onderdeel van stucwerk. Hoewel grotesken vaak worden verward met waterspuwers (gargoyles), hebben waterspuwers specifiek de functie om water af te voeren van een gebouw, terwijl grotesken puur decoratief zijn.
Toepassing en Voorbeelden
Grotesken werden historisch gezien veel toegepast in architectuur in verschillende periodes, waaronder de Middeleeuwen en de Renaissance. Ze waren een belangrijk kenmerk van Renaissance architectuur tot het einde van de 17e eeuw en breidden zich uit naar landschapsontwerp in die periode. Voorbeelden van grotesken zijn te vinden op religieuze gebouwen zoals kerken en kathedralen. Ze zijn vaak te zien op hogere delen van gebouwen, zoals richels en daken. Naast architectuur en interieurs werden grotesken ook gebruikt ter versiering van bijvoorbeeld vloer- en wandtapijten, meubels, keramiek en gebruiksvoorwerpen. Ze bleven populair tot ver in de negentiende eeuw. Een voorbeeld van het gebruik van grotesken in Nederland is te zien op de pilasters van het Karbonkelhuis in Antwerpen, een vroeg voorbeeld van renaissance architectuur.
Vergelijkbare termen
Arabesken
Gebruikte bronnen: