Geveltekens
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Geveltekens zijn symbolen, afbeeldingen of inscripties, vaak in hout of steen, die traditioneel op de gevel of in de nok van een gebouw worden aangebracht en oorspronkelijk een onheilafwerende, religieuze of aanduidende betekenis hadden.
Omschrijving
Geveltekens dienen als decoratieve elementen en konden in het verleden de functie van een gebouw, het beroep van de bewoner, of de geloofsovertuiging van de familie aangeven. Ze variëren in vorm van eenvoudige tekens tot complexe figuren en worden gemaakt van diverse materialen zoals hout, natuursteen, gebakken klei of cement. In gebieden zoals Twente en de Achterhoek komen ze nog veel voor, vaak als verticale bekroning op de nok van boerderijen. Hoewel hun oorspronkelijke mystieke of bezwerende betekenis deels verloren is gegaan, dragen geveltekens bij aan de historische identiteit en esthetiek van een gebouw.
Historische functies en symboliek
Voordat huisnummers gangbaar waren, maakten geveltekens panden herkenbaar. Ze konden het ambacht van een bewoner aanduiden om klanten te trekken, of wapenschilden van adellijken tonen om status te bevestigen. Oorspronkelijk hadden veel geveltekens een religieuze of onheilafwerende betekenis, bedoeld om bovennatuurlijke krachten gunstig te stemmen en kwaad buiten te houden. Symbolen konden variëren van christelijke tekens zoals kruizen en miskelken tot volkskunstmotieven zoals de zandloper, zonneraden of paardenkoppen. Vanaf de 16e eeuw werden geveltekens soms meer verhalend van aard, en in de 18e eeuw kwamen louter esthetische composities in zwang. In Twente en de Achterhoek zijn geveltekens nog steeds een zichtbaar onderdeel van de volkscultuur, vaak in de vorm van houten bekroningen op de nok van boerderijen.
Materialen en soorten
Geveltekens worden vervaardigd uit verschillende materialen. Traditioneel werden ze in hout gemaakt, vooral als bekroning op daken. Gevelstenen werden vaak gemaakt van natuursteen zoals zandsteen of kalksteen, maar ook van gebakken klei of cement. Naast gevelstenen met reliëfs of inscripties, omvat de term 'geveltekens' ook andere elementen zoals speciaal gevormde muurankers, snijramen en bouwornamenten zoals kopjes of beeldjes. Moderne gevelreclame, zoals gevelletters van metaal of kunststof, kan eveneens als een vorm van gevelteken worden gezien, hoewel de historische en symbolische betekenis hiervan doorgaans anders is.
Vergelijkbare termen
Gevelornamenten
Gebruikte bronnen: