Formeel
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een formeel is een tijdelijke hulpconstructie, veelal van hout, die wordt gebruikt bij het metselen of stapelen van een boog of gewelf om de stenen of blokken tijdens de bouw op hun plaats te houden totdat de constructie zelfdragend is.
Omschrijving
Bij het construeren van bogen en gewelven is een formeel noodzakelijk om de zwaartekracht te overwinnen totdat de constructie voldoende stijfheid heeft ontwikkeld. De bovenzijde van het formeel volgt de exacte vorm van de te metselen boog of het gewelf. Nadat de sluitsteen is geplaatst en de specie is uitgehard, kan het formeel worden verwijderd. Om het losmaken te vergemakkelijken, wordt het formeel soms op wiggen of zakken met zand geplaatst. Door de wiggen weg te slaan of de zakken lek te prikken, zakt het formeel iets, waardoor het verwijderd kan worden. Formelen worden traditioneel gemaakt van hout, maar tegenwoordig worden soms ook mallen of bekistingen van andere materialen gebruikt, bijvoorbeeld bij betonnen gewelven.
Verschil met schenkel
Een verwante term is 'schenkel'. Een schenkel is smaller dan een formeel en wordt vaak gebruikt bij stucgewelven, waarbij latten met riet tegen de schenkels worden aangebracht en vervolgens worden afgewerkt met stuc. Schenkels kunnen ook deel uitmaken van een spant in een kapconstructie (schenkelspanten) of gebruikt worden voor bogen in dunnere muren. Een schenkel omvat slechts een deel van een ronding, vergelijkbaar met een rib.
Vergelijkbare termen
Cintre
Gebruikte bronnen: