Dwarsschip
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Het dwarsschip, ook bekend als transept of dwarsbeuk, is een onderdeel van een kerkgebouw dat loodrecht op de lengteas van het schip staat en vaak tussen het schip en het koor gepositioneerd is, waardoor bij veel kerken een kruisvormige plattegrond ontstaat.
Omschrijving
Het dwarsschip vormt samen met het schip en het koor de plattegrond van veel kerken, met name in de romaanse en gotische architectuur, in de vorm van een Latijns kruis. Het bestaat uit twee kruisarmen aan weerszijden van het middenschip en het gedeelte waar het dwarsschip het schip kruist, de viering of kruising genoemd. De hoogte van het dwarsschip is meestal gelijk aan die van het middenschip, maar kan ook lager zijn. De uiteinden van de kruisarmen worden transeptsluiting genoemd en zijn meestal recht, zonder apsis. In sommige kerken met een dubbel koor kunnen zowel aan de oost- als aan de westzijde transepten voorkomen, wat resulteert in een dubbelkruisvormige aanleg. Ook komt in sommige gevallen centraalbouw voor, waarbij het dwarsschip even lang is als het schip. Historisch gezien kon de bouw van een dwarsschip aanzienlijke tijd in beslag nemen, soms pas beginnend nadat andere delen van de kerk, zoals het koor, al voltooid waren.
Functie en Plaatsing
Het dwarsschip heeft verschillende functies binnen het kerkgebouw. Het versterkt de symbolische kruisvorm van de plattegrond. Daarnaast kon het extra ruimte bieden voor altaren, kapellen of graven. In de vroegchristelijke bouwkunst scheidde een dwarsschip soms het schip van de koorapsis. De meest gebruikelijke plaatsing van het dwarsschip is aan de oostzijde van het schip, tussen het schip en het koor. Kerken met een dwarsschip worden kruiskerken genoemd.
Variaties en Termen
Naast dwarsschip worden ook de termen transept, kruisarm en dwarsbeuk gebruikt. Een transept waarvan de dwarsbeuken lager zijn dan de hoofdbeuk wordt een pseudotransept genoemd. Bij kerken met een centrale aanleg, waar dwars- en langsschip dezelfde lengte en breedte hebben, heeft de viering een vierkante plattegrond. Soms heeft een dwarsschip zelf ook zijbeuken.
Vergelijkbare termen
Transept
Gebruikte bronnen: