Duim
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een duim is een oude lengtemaat die in Nederland ongeveer overeenkwam met de breedte van het bovenste kootje van een volwassen duim, en internationaal gelijkgesteld wordt aan de Engelse inch van exact 2,54 cm.
Omschrijving
De duim als lengtemaat werd van oudsher lokaal verschillend gedefinieerd, met varianten zoals de Amsterdamse duim (ca. 2,573 cm) en Rijnlandse duim (ca. 2,616 cm). Hoewel de duim in 1870 officieel werd afgeschaft met de invoering van het metrieke stelsel, blijft de term, vaak gelijkgesteld aan de inch, voortleven in de bouw en industrie voor specifieke toepassingen zoals de diameter van leidingen ('3-duims pijp') en in gereedschapnamen ('duimstok'). Daarnaast heeft 'duim' in de bouw een andere betekenis: een ronde pen of stift die dient als draaipunt voor gehengen (het beslag aan deuren of luiken), waardoor deze kunnen scharnieren. Deze duimen worden soms aangeduid als pinnen.
Toepassingen in de bouw
In de bouw wordt de term 'duim' nog op verschillende manieren gebruikt. Als lengtemaat komt het terug bij het specificeren van bijvoorbeeld pijpdiameters of diktes van houten balken en platen. In de hang- en sluitwerkwereld is een duim een cruciaal onderdeel van duimhengen, waarbij de heng over de duim draait om een scharnierende beweging mogelijk te maken voor deuren, poorten of luiken. Ook als bevestigingsmiddel, zoals een haakvormige nagel of schroef voor steen of hout, staat de term 'duim' bekend. De duimstok, een opvouwbare meetlat, draagt de naam van deze oude lengtemaat, hoewel de onderverdeling tegenwoordig meestal in centimeters is.
Varianten en gerelateerde termen
Historisch kende de duim verschillende lengtes per regio, zoals de Amsterdamse duim en de Rijnlandse duim. De Engelse duim, of inch, is internationaal gestandaardiseerd op 2,54 cm. In de bouwpraktijk kan men spreken van bijvoorbeeld een 'plaatduim', wat een duim is die op een plaat is bevestigd om als draaipunt te dienen. Een 'voloduim' is een specifieke, zeer harde spijker die gebruikt wordt om in steen te slaan. Gerelateerd aan de duim als draaipunt zijn gehengen, het beslag dat aan de deur of het luik wordt bevestigd en om de duim draait.
Vergelijkbare termen
Hasp
Gebruikte bronnen: