Bilhamer
Laatst bijgewerkt: 27-12-2025
Definitie
Een bilhamer is een specifiek handgereedschap met twee spitse uiteinden, traditioneel gebruikt door molenaars voor het scherpen van molenstenen en door steenhouwers voor het bewerken van steen.
Omschrijving
De bilhamer, door molenaars ook wel 'zwaaispits' genoemd, is een zware hamer met een gewicht van doorgaans 2 tot 3 kilogram. De slaguiteinden zijn aan beide zijden puntig. Molenaars gebruiken dit werktuig om molenstenen te 'billen', wat inhoudt dat ze nieuwe groeven in de steen hakken om de maalfunctie te herstellen, aangezien de bestaande groeven door wrijving uitslijten. Steenhouwers zetten de bilhamer in om ruwe blokken steen grof op maat te hakken en om grote hoeveelheden steen te verwijderen bij het voorhakken van oppervlakken, vergelijkbaar met het werken met een vuist en puntbeitel. Dit gereedschap, met een geschiedenis die teruggaat tot de Middeleeuwen, werd vooral toegepast op zachtere steensoorten zoals zandsteen en kalksteen, maar ook op blauwe hardsteen en marmer.
Constructie en Gebruikswijze
De kop van een bilhamer loopt aan beide zijden uit in een scherpe pen, uitzonderlijk in de vorm van een omgekeerde piramide met een brede punt. Het gereedschap is relatief zwaar in verhouding tot zijn omvang, en de uiteinden zijn vervaardigd uit zeer hard staal. Er zijn twee hoofdmodellen te onderscheiden: een met een korte houten steel (circa 20-30 cm) die in het oog van een lange, smalle, symmetrische kop steekt, en een ander model met een langer handvat en een rechthoekig gat waarin een verwisselbare kop met een wig wordt vastgezet. Vanwege het gewicht wordt de bilhamer vaak met beide handen vastgehouden voor een betere sturing en controle. De benaming 'bilhamer' is voornamelijk een Noord-Nederlandse term; in Vlaanderen werd doorgaans de term 'scherphamer' gebruikt. Het gebruik van de bilhamer is in Nederland en België snel afgenomen na de Tweede Wereldoorlog door de opkomst van mechanische steenzaagmachines.
Gebruikte bronnen: