Baksteenformaten
Laatst bijgewerkt: 27-12-2025
Definitie
Baksteenformaten zijn de gestandaardiseerde afmetingen (lengte x breedte x hoogte) van bakstenen, die regionaal en historisch zijn ontwikkeld en het uiterlijk van metselwerk en de verwerkbaarheid beïnvloeden.
Omschrijving
Bakstenen worden in diverse formaten geproduceerd, waarbij de afmetingen aanzienlijk kunnen variëren per regio en land. Van oudsher zijn veel formaten vernoemd naar de geografische herkomst, zoals Waalformaat, Vechtformaat en IJsselformaat, hoewel de huidige productie hiervan niet meer strikt aan die specifieke streken gebonden is. De keuze voor een specifiek baksteenformaat heeft een grote invloed op het aanzicht van een gevel; grotere formaten resulteren bijvoorbeeld in minder aanwezige voegen. De ontwikkeling van deze formaten werd beïnvloed door praktische overwegingen, zoals de verwerkbaarheid van klei, het drogen en bakken, de handzaamheid voor metselaars, en aspecten van transport en tillen op de bouwplaats.
Veelvoorkomende Baksteenformaten in Nederland
In Nederland is het Waalformaat (WF) het meest gangbare en populaire baksteenformaat, dat bij een groot deel van de woningen wordt toegepast. De gestandaardiseerde afmetingen zijn circa 210 x 100 x 50 millimeter. Andere veelgebruikte formaten zijn:
* Dikformaat (DF): Dit formaat is met circa 210 x 100 x 65 millimeter ongeveer 15 mm dikker dan het Waalformaat, en wordt gewaardeerd om zijn forser uiterlijk.
* Vechtformaat: Met afmetingen van circa 210 x 100 x 40 millimeter is dit formaat ongeveer 10 mm dunner dan het Waalformaat.
* Hilversums formaat (HF): Dit formaat, met afmetingen van 225 x 105 x 42 millimeter, is oorspronkelijk speciaal voor het raadhuis in Hilversum ontwikkeld. Het smallere en langere formaat geeft een elegante en langwerpige uitstraling aan metselwerk.
* Rijnformaat: Dit formaat meet circa 180 x 87 x 41 millimeter.
* IJsselformaat: Een kleiner formaat met afmetingen van ongeveer 160 x 78 x 41 millimeter.
* Kloosterformaat / Kloostermop: Een van de grotere, historisch belangrijke formaten, met afmetingen van bijvoorbeeld 280 x 130 x 80 millimeter.
Naast deze formaten zijn er diverse andere specifieke en regionale formaten, alsook langformaten met variërende afmetingen.
Maattolerantie en Maatspreiding
Bakstenen zijn natuurproducten, en de uiteindelijke afmetingen kunnen door het bakproces (waarbij ze ongeveer 8% krimpen) en andere factoren variëren. Daarom moet rekening worden gehouden met maattoleranties en maatspreidingen. Maattolerantie (Tx) verwijst naar de toelaatbare afwijking van de gemiddelde maat van een partij stenen ten opzichte van de gedeclareerde nominale maat. Maatspreiding (Rx) geeft het maatverschil aan tussen de kleinste en grootste steen binnen een willekeurig geselecteerde partij. Deze toleranties en spreidingen zijn vastgelegd in normen zoals NEN-EN 771-1 en zijn essentieel voor de nauwkeurige maatvoering van metselwerk, waaronder de dikte van lint- en stootvoegen.
Gebruikte bronnen: