Altarstuk
Laatst bijgewerkt: 05-05-2025
Definitie
Een altaarstuk, ook wel retabel genoemd, is een schilder- of beeldhouwwerk dat op of achter een altaar in een kerk of kapel wordt geplaatst of bevestigd.
Omschrijving
Altarstukken dienen als decoratief element en als focuspunt tijdens religieuze diensten. Ze kunnen gemaakt zijn van diverse materialen zoals hout, steen, metaal of canvas en worden meestal zorgvuldig ontworpen om harmonieus te passen bij de architectuur van de kerkruimte. Altaarstukken beelden vaak historische, symbolische of bijbelse scènes uit die relevant zijn voor de geloofsgemeenschap. Een altaarstuk kan bestaan uit meerdere panelen, al dan niet met scharnieren aan elkaar bevestigd, wat een polyptiek wordt genoemd. Er kan onderscheid worden gemaakt tussen een retabel, dat op het altaar zelf staat, en een reredos, dat van de grond af achter het altaar oprijst. Het onderhoud van altarstukken vereist vaak specialistische behandeling vanwege hun artistieke waarde en kwetsbaarheid.
Geschiedenis en ontwikkeling
Het altaarretabel heeft zich in de West-Europese christenheid ontwikkeld vanaf het begin van de 11e eeuw als een toevoeging aan het altaar. Oorspronkelijk werd een laag ruggestuk op de altaarmensa geplaatst. In de gotiek en renaissance waren meerdelige altarstukken, polyptieken genaamd, populair. Brussel was in de 15e en 16e eeuw een belangrijk productiecentrum voor retabels. De ontwikkeling van het altaarstuk na 1300 kan worden gezien als variaties in verschillende opdrachtsituaties, waarbij de contouren en het iconografisch repertoire tussen 1300 en 1340 werden vastgelegd. Belangrijke veranderingen traden op in de 15e eeuw als gevolg van mecenaat. Tijdens de renaissance kregen veel kunstenaars opdrachten voor altaarstukken.
Voorbeelden
Een bekend voorbeeld van een altaarstuk is het Lam Gods in de Sint-Baafskathedraal in Gent, toegeschreven aan Jan van Eyck. Een ander voorbeeld is het Passieretabel in M Leuven. Ook het altaarstuk uit 1521, bekend als de Annaberger Bergaltar, is een voorbeeld. Grote houten altaarstukken zijn te vinden in bijvoorbeeld Spaanse kerken. In de Kathedraal van Poitiers bevindt zich een groot houten retabel uit de 17e eeuw.
Vergelijkbare termen
Retabel
Gebruikte bronnen: